Blog

TARİH İÇİNDE “HATİP”

Giriş

1908’de 2. ci Meşrutiyet’in ilânından son­ra, İttihat ve Terakkî’nin saflarındaki üst dü­zey Mason kadrosu, siyasal etkinliklerini de kullanarak, çeşitli obediyanslar tarafından yürütülmekte olan Masonik faaliyetleri ya­bancıların egemenliğinden kurtarmak ama­cıyla, İstanbul’daki Masonlarla birlikte, 3 Mart 1909 tarihinde Yüksek Şûra’yı kurdular. Bu Yüksek Şûra, 13 Temmuz 1909 tarihinde ilk Türkiye Büyük Locasını (Maşnk-ı Âzam-ı Osmanî) kurdu, Büyük Üstat olarak da, Meclis-i Mebusan Başkan Vekili ve İçişleri Bakanı (sonradan Sadrazam olacak) Mehmet Talât (Saî) Paşayı seçtiler. Kuruluşta, ritüel ve tüzükler Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Kitin­den esinlenerek düzenlendi.

Bu düzenlemede Hatip K.’in aktif görevi vardı. Hatip, ileride izah edileceği üzere, Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Ritine (EKSR) göre önemli yetkilerle donatılmıştı, tüzüklerin bekçisiydi ve, bir yanlış uygulama gördüğün­de, Üstadı Muhteremin dahi sözünü kesebi­lirdi. 1965 yılında, Türkiye Büyük Locası İs- koçya Büyük Locası tarafından tekrar tahsis edildikten sonra, ritüel ve tüzüklerimiz Anglo – Sakson yöntemlerine göre kısmen tadil edilmiştir. Modern İskoç Ritinde Duahan var­dır, Hatip yoktur. Duahanın varlığı gelenek­lerimize uygun düşmediğinden, yerine gö- revsiz bir Hatip ihdas edilmiş, ancak, eski alışkanlıklarımıza uygun olarak, Üstadı Muh­terem, Nazırlar, Sekreter ve Hazine Emininin yanında Envara dahil edilmiştir.

1965 öncesi uygulamalarımıza örnek ola­rak, 1959 baskısı Birinci Derece Çalışma Reh-

……… v : Çelil LAYİKTEZ

berinin açılış kısmından bir kaç replik: Sek­reter K. tersimatı okuyup Nâzırlar sütunlarına söz verdikten sonra,

1. Na. “Sükût cari, Üs. Muh.”

Üs. Muh. “Hatip Birader; kanunî mütalâanızı bildiriniz!”

Ha. (Ayağa kalkıp sağ elini ileri uzata­rak ve sol elini kalbinin üzerine koyarak): “Sükût cari olduğuna göre, Tersimatın aynen (veya değişiklik varsa; kardeşlerimin işaret ettikleri değişikliklerle) kabulünü reye koy­manızı teklif ederim, Üstadı Muhterem!”

Üs. Muh. “Hatip Biraderin mütalâasına göre, okunan tersimatı aynen (veya değişik­lik varsa: teklif edilen değişikliklerle) reye koyuyorum. Kabul edenler?”

Kapanışta da, Dul Kesesi muhtevası ilân edildikten sonra:

Üs. Muh. “Hatip Birader, çalışmamız hakkındaki kanunî mütalâanız?”

Ha. (Ayağa kalkıp sol eli kalbi üstünde ve sağ elini ileri doğru uzatarak) “Tam ve mükemmeldir, Üstadı Muhterem!”

Şimdi, Fransa Millî Büyük Locasında uy­gulanmakta olan ve EKSR’den esinlenen iki ayrı ritte Hatibin repliklerini görelim:

FRANSIZ RİTİNDE HATİP:

Tersimat okunduktan sonra, ancak Nazır­lar sütunlarına söz vermeden önce, Üs. Muh. Hatip Kardeşe hitaben:

Üs. Muh. “Ha. K. tespit ettiğiniz gerçeğe uymayan veya unutulmuş maddeler varsa, onları belirtiniz!”

Ha. “Tersimat gerçeğe uygundur”.

E.K.E.S.R. DE HATİP:

Tersimat okunup nazırlar sütunlarına söz verdikten sonra,

Us. Muh. “Ha. K.’i vardığı sonucu locaya bildirmeye davet ediyorum!”

“Ha. K.in vardığı sonucu kabul edenler, çekicimi vurduğum anda ellerini kaldırarak oylarını izhar etsinler”

“Kabul etmeyenler?”

Hitabet Görevi :

Dünyanın dört bir yanında, Muntazam Masonluk, Mesleğimizin temel ilkellerinden taviz vermeden, çok değişik ritüel uygulama­larını sergilemektedir. Bu çalışmamızda karşı­lıklı olarak Duahanla (Chaplain) Hatibin gö­revlerini inceleyeceğiz.

Manş Denizinin iki yakasında gördüğü­müz bu değişik uygulamaların toplumdan kaynaklanan sosyal geleneklerden geldiğini de iddia edebiliriz^[1]. Ünlü yazar ve Masonik tarihçi Alec Mellor’a göre, EKSR’de, “Hatip locada halk savcısı dediğimiz kişinin görevi­ni yapar. Locanın mahkeme olduğunu iddia etmek istemiyorum, zaten mahkemelerin de görevi daima suçluyu cezalandırmak değil­dir. Mahkemenin sivil görevleri de vardır ve o zaman savcı hukuk uzmanı rolündedir. İşte bu noktada, Hatiple savcının görevleri birbirine benzer. Mahkemede savcının yaptı­ğı gibi, Hatip konuyu özetler, vardığı sonucu açıklar, ve en önemlisi son konuşandır. Top­lumun vicdanını temsil eden savcı gibi, Ha­tip de Locanın vicdanıdır. Savcı gibi, mevcut bulunanların çok üzerinde, yüksek bir göre­vi vardır, Üstadı Muhtereme dahi görevini hatırlatır…                              .

Hatibin görevinin başladığı 18. yy.‘in or­talarına baktığımız zaman, İngiltere’de Halk Savcılığı gibi bir müessesenin mevcut olma­dığını görürüz. Oysa Fransa’da bu görevin bir kaç yüzyıllık geçmişi vardır. XV. Louis döneminde, günümüzde de olduğu gibi, bir Halk Bakanlığı dahi vardı. Özetle, loca gö­revlilerinin düzenlenmesinin sosyal yaşantı­ya paralel olarak geliştiğini ve, harici dünya hukuku dediğimiz Fransız Hukuk müessese- lerinin bu düzenlemede etkili olduklarını söylemek istiyorum.”

Anglo-Sakson Masonluğunda, EKSR’de bulunmayan Duahan Hatibin yerini alır. Gö­revi yalnızca, ritüel uygulamasının belirli bir safhasında dua etmek olan Chaplain’in bijusu Hatibin bijusuna da çok benzer, neredeyse aynıdır. Yani, bir noktada birbirinin yerini alan görevler aynı sembolizmayı muhafaza etmişlerdir.

Lewis Edwards K.’e^[2] göre İngiltere’de Duahan görevi 18. yy.’ın sonlarına doğru ih­das edilmiş olup ihtiyarî bir görevdir ve çok kez Üstadı Muhteremin kendisi bu görevi üstlenmektedir.

Mackey’in “Encyclopedia of Freema­sonry” sinde aşağıdaki ibareyi okuyoruz:

“Duahan görevi ABD ritüellerinde mev­cut olmayıp bazen şeref görevi olarak tevdi edilir. Genelde Üstadı Muhterem Duahanın görevini yerine getirir.”

İngiltere Birleşik Büyük Locası Anayasa­sının 104. maddesine göre loca görevlileri ve atama şekilleri şöyle belirtilmiştir:

“Madde 104. Loca Görevlileri: Bir loca­nın gerekli görevlileri Üstadı Muhterem ve iki Nazırı, bir Hazine Emini, bir sekreter, iki “Deacon” (bizde Muhakkik ve 2. Tören Üsta­dı), bir Koruyucu ve bir Gözcüdür. Üstadı Muhterem, istediği takdirde, bir Duahanı (Chaplain), bir Tören Üstadını, bir Yardım­laşma Steıvardını, bir Hasenat Eminini, bir Tören Üstadı Yardımcısını, bir Organisti

 

(Müzik Üstadı), bir Sekreter Yardımcısını ve bir veya bir kaç Stewardi tayin edebilir ve bu görevlilerin dışında görevli tayin edemez…”

Bu maddeye göre, Duahan ihtiyarî bir görevdir, o olmazsa da loca tamam olur, Du­ahanın da zaten yapacağı fazla bir iş yoktur.

Fransa’da locaların kesin olarak hangi tarihte Hatip görevini kabul ettikleri belli ol­mamakla beraber, 1737 yılında Şövalye Ram- say’in Hatip görevini icra ettiğini ve ünlü nu­tuklarını bu görevin kürsüsünden söylediği bilinmektedir^[3]. “Ramsay, herhalde 21 Mart 1737’de söylemiş olduğu ünlü “nutku” ile en çok hatırlanmaktadır. Bu nutkun tam adı: “Hürmasonların tekris töreninde, Nizamımı­zın Büyük Hatibi, Monsieur de Ramsay tara­fından verilen nutuk” idi. Ramsay Fransa Büyük Locasının Büyük Şansölyesi ve Büyük Hatibi idi. Söz konusu nutku, 1736 yılında da münferit localarda, tekris törenlerinin sonla­rında söylemişti. Örneğin, 26 Aralık 1736’da Hatip görevini üstlendiği bir locada, Ram- say’ın yeni kardeşlere hitap ettiği bilinir.,

Hatip bijusunun 1785’de var olduğunu da bir tersimattan anlıyoruz. Normandiya Bölgesinde, 1756 yılında kurulan “Union” Lo­cası 1771’de uyumuştu. 1785’de uyandırılan locanın 20 Aralık 1785 tarihli tersimatında, Bir Önceki Üstadı Muhteremin, hatip dahil olmak üzere, loca görevlilerine bijularını tes­lim ettiği kaydedilmiştir. Biju Oswald Wirth tarafından, “kalem şeklinde ışınlar yayan gü­neş” olarak tasvir edilmiştir.

Fransa’da, günümüzde Hatip bijusu, arka planda Güneş ve ön planda Kutsal Kitap’tan oluşur. İngiltere Birleşik Büyük Locasının “Chaplain” (Duahan) bijusu ise, Alev Saçan Yıldız’ın üzerinde duran üçgenin çerçevele­diği Kutsal Kitaptır. Yukarıda da değindiği­miz gibi, Hatip ve Duahan bijularının ben­zerliği dikkat çekicidir.

İskoç Ritinde, Üstadı Muhteremin iki önemli yardımcısından Hatip locanın Güney Doğusunda, Sekreter de Kuzey Doğusunda yer alır. Yaradılışı temsil eden “Alev Saçan Yıldız” ve “Her Şeyi Gören Göz” Üstadı Muh­teremin, Locadaki çalışmaları yansıtan “Ay” Sekreterin, kardeşleri aydınlatan ve çalışma­ları sonuçlandıran “Güneş” de Hatibin arka­sındadır.

Gündemin sonunda, Üstadı Muhterem müzakereleri, varılan sonuçları özetleyerek Hatibin “Kanunî Mütalâasını” ifade etmesini ister ve ona göre kardeşlerin oyuna müracaat eder; karar Sekreter tarafından tersimata kay­dedilir ve bu noktadan sonra hiç bir kardeş söz alamaz. Hatip Büyük Loca Tüzüğü, Loca­lar Genel Tüzüğü ve Locanın İç Tüzüğünün bekçisidir ve çalışmaların herhangi bir nokta­sında usul hakkında kanunî mütalâasını vaz etmek üzere Üstadı Muhteremden söz isteye­bilir. Hatip bu tarz müdahalelerinde yalnızca yasaların savunucusudur, kendi özel fikirleri­ni beyan etmez.

Yukarıdaki tanımlamadan Hatibin Maso- nik gelenek ve yasalara hâkim bir kardeş ol­ması gerektiği anlaşılmaktadır. Bu nedenle, bu önemli göreve genelde Önceki Üstadı Muhteremlerden biri atanır veya seçilir. Bir Önceki Üstadı Muhteremin yokluğunda, Üs­tadı Muhterem Hatipten Kutsal Kitapları aç­masını veya kapamasını rica edebilir. Hatibin bir başka önemli görevi, tekris, geçiş veya yükseliş törenlerinden sonra kardeşlere bir konuşma yapmaktır, bunun için de Masonik sembolizmaya vakıf olmalıdır. Ritüellere ör­nek bir konuşma metni yazılmış olabilir, an­cak, Hatip bu metne bağlı değildir ve özgün bir konuşma yapması beklenir. Hatibin bir görevi daha vardır: Masonluğun Gündönümü (İlkbahar, Yaz, Sonbahar ve Kış) bayram zi­yafetlerinde, locanın yıl dönümü, matem cel­sesi, nikâh kutlama töreni gibi özel günlerin­de bir konuşma yapar. Yıl sonunda da, loca çalışmalarına ait raporunu hazırlayıp Üstadı Muhtereme takdim eder. Bunların dışında, vefat eden bir kardeşin mezarının başında
cemaate bu kardeşin özgeçmişini ve yaptığı hayırlı işleri anlatır.

Bizdeki Durum:

EKSR’den Modern İskoç Ritine geçerken, mirasımızdan bir çok öğeyi sakladık. Örne­ğin, genelde Anglo-Sakson ritlerinde olma­yan düşünce odası, üç seyahat, kılıçlar gibi bir çok şeyi sakladık, bazılarını da değiştir­dik, bu arada Duahanı almadık, yerine Hatibi bıraktık, ama önceki yetki ve görevlerini kendisinden esirgedik. Halen zorlamayla, Hatibe, aslında Sekreterin görevlerinden olan, Kardeş Localardan gelen davetiye me­tinlerini okuma görevini yükledik. Bunların dışında Hatip, törenlerde, sırası geldiğinde ri- tüellerimizdeki yazılı metinleri okur, inisiyatif kullanmaz.  ,

KAYNAKLAR

-Jean Dreyfus: The Office of Orator, – Transacti­ons of Phoenix Lodge, Volume No. 2 1970-71

• Alec Mellor: The Office of Orator, Jean Drey- fus’un yazısına katkı, Transactions of Phoenix Lodge, Volume No. 1 1969-70
• The Climate of European Freemasonry, 1730­1750, Paul Tunbridge, Ars Quatuor Coronatorum, No. 81, s. 102
• United Grand Lodge of England Consititutions: Madde 104: “Officers of a Lodge” ve biju resimleri
• Türkiye Hür ve Kabul Edilmiş Masonları Büyük Locası, Birinci Derece Çalışma Rehberi – Ankara – 1959
• Rituel du E.A.A. d’apres les Rituels Anciens, APPRENH (GLNF)
• -Rite Français, Instruction du Grade dApprenti (GLNF)

^[1] Alec Mellor, The Office of Orator, Transactions of Phoenix Lodge, Volume 2, 1970-71, s. 82

^[2] The Law and Custom of Freemasonry

[3] Quatuor Coronati Locasının yayını Ars Quatuor Co- ronatorum’un 81. sayısında, Paul Tunbridge K.in “The Climate of European Freemasonry 1730 to 1750″ başlıklı yazısı.

– Çelil Layiktez, Türkiye’de Masonluk Tarihi, Cilt 1 – Başlangıç

Celil Layiktez
Kaynak: Tesviye Dergisi Sayı 52

4 December 2020