Blog

Ölümünün 200. yılında bir müzik Üstadı: Joseph Haydn

Hürmasonluğun müzik üzerine iki yönlü etkisi vardır. Hürmason bestekârlar ritüeli destekle­mek için beste yapmakla kalmadılar, inisiye kişi olarak, eserlerinde Masonluğun etkileri görülür. Tekris olmamış bir Mozart aynı Mozart olamazdı, tekris olmamış bir Rameau, Indes Galantes’ı, Haydn, Creation’u (Yaradılış) besteleyemezdi.

aydn’ın Mason olma arzusunda Mozart’la (1756-1791) olan yakın dostluğunun etkisi büyük olmuştur. Yirmi dört yaş ve mizaç fark- lanna rağmen iki bestekânn birbirlerine duyduklan sevgi ve saygı çok büyüktü. Salieri, Cimarosa ve Pasiello gibi, Haydn ile Mozart, La Vraie Concorde Locası üyesi, müzik aşığı, İmparatorun maliye müşaviri Franz von Greiner’in salonunun müdavimi idiler.

Haydn’ın müziğinde masonik karakterde öğeler pek bulunmaz; L’Olympique de la Parfaite Estime Locasının sipariş etmiş olduğu tekrisini izleyen aylarda bestele­diği altı Paris senfonisinde (82’den 87 numaraya olanlar) masonik hiçbir tema bulunmamıştır. Buna mukabil, Yaradılış (1796-1798) ve Mevsimler (1799-1801) adlı iki büyük oratoryosunun libretto konulan masoniktir. Librettolan yazan Baron von Swieten (1734-1803) çok sevilen ve sayılan bir Hürmasondu, Mozart’ın da dostu ve hamisi idi.

1792’den itibaren Masonluğun yasak­landığı Avusturya’da Hürmasonluğu çağnştıran bu metinler bir cesaret işiydi.

Haydn’ın Hayatı

31 Mart veya 1 Nisan 1732’de, Avusturya Macaristan sınırında Rohrau an der Leitha’da, 12 çocuğun İkincisi olarak, doğdu. Babası, Mathias Haydn, araba yapım ustası idi. 1740 yılına doğru, bir müzik okulu olan Viyana Katedrali (Stephansdom) korosunda iyi bir müzik eğitimi almış, sesi kalınlaşıp korodan aynlınca da Porpora’nın öğrencisi olmuştur.

1750’den sonra Haydn keman ve org dersleri vererek geçimini sağladı. Sevdiği kız manastıra kapanınca, 26 Kasım 1760’da, kızın ablasıyla mutsuz bir evlilik yaptı.

Macar aristokrasisinin en zenginlerinden Prens Paul-Anton Esterhâzy tarafından Kilise müzik ikinci üstatlığına atandı. Sarayda uşak gibi yaşar, zamanın tüm müzisyenleri gibi, uşaklann sofrasında yemeğini yerdi. Ama, Mozart’ın aksine, maddi zorluklan bitmiştir, ancak yalnızdır, harici dünyadan yalıtılmış bir hayat biçimi sürdürmektedir. Bu yalnız dünyada senfoni sahasında değişik denemelerde bulunacaktır.

1761 – 1790 yıllannda, Avrupa çapında, özellikle senfoni ve yaylı sazlar kuartet­lerinde ünlendi ve bu iki tipin klasik konseptlerinin temellerini attı.

18 Mart 1762’de Prens Paul-Anton ölünce, yerini Muhteşem Nicolaus Esterhâzy von Galantha alır ve Haydn’a baryton)- için besteler sipariş eder. Haydn 1766 – 1775 yıllan arasında 175 baryton parçası besteledi, bunlann 126’sı viola, çello ve baryton için triolardı. Prens bary­ton çalarken, Haydn viola partisyonlannı çalıyordu. Prens Esterhâzy’nin kendi çaldığı barytonun 7 barsak ve 10 rezo­nans teli vardı ve “bas viola degamba” gibi akort edilirdi. Prens baryton virtüözü olmadığından, Haydn baryton partisyon- lannı mümkünce basit yapmaya çalışarak yalnızca 5 yay teli için yapmış, yay kul­lanılırken rezonans tellerinin diğer elin baş parmağıyla çekilmelerine yer vermemiştir. Buna rağmen bu triolar çok başarılı olmuştur.

3 Mart 1766’da Kilise birinci üstadı Gregor Joseph Wemer’in ölümü üzerine, Haydn birinci müzik üstatlığına terfi eder. Artık şehirde, Eisenstadt’ta, halen Haydn Müzesi olan evde yaşamaya başlar. Eisenstadt sarayında, akustiği fevkalade olan 300 koltuklu konser salonu ona tah­sis edilir. Bu konser salonuna Haydn’ın adı verilmiştir.

Macaristan’ın Versailles’ı Esterhâza’da ünlenme

Prens Nicolaus Esterhâzy, Macaristan’ın “Versailles” ı diye adlandınlan muhteşem Esterhâza sarayını inşa etti. Saraya bitişik 1779 yılında Haydn’ın Muhteşem Nicolaus ile olan kontratında yapılan değişiklikle, Avrupa’da dolaşım iznini aldı ve önce Viyana’da, sonra da özellikle Paris’te ve diğer Avrupa kentlerinde konserler vermeye başladı.

1-Baryton: bariton okunur, diğer isimleri: baritone, viola paradon, viola di bordon!.

Haydn’m Hürmasonluğa kabul edilişi

Haydn ile Mozart ilk defa 1784 yılında karşılaştılar, ve karşılıklı hayranlıkla beslenen bir dostluk oluşturdular. Mozart için Haydn zamanının en

kontrpuancısı, en büyük müzik ustası idi. Haydn için de Mozart Germen operasının uyanışını temsil

ediyordu. Haydn Beethoven’in müzik hocasıydı ve Mozart’la beraber

Beethoven ve Schubert’i etkilemişlerdi.

1784’de Mozart tekris olunca, dostu ve müzik akıl hocası Joseph Haydn da Mason olmak istedi. Haydn’m teklisi ile bu iki bestekânn işbirliği inanılmaz dere­celere vardı. Her iki bestekâr sürekli mek­tuplaştı, mektuplarında da kompozisyon parçalannı, denemelerini birbirlerine yol­ladılar, böylece dostluklan ve sanatsal işbirlikleri sürekli beslendi.

Joseph Haydn 11 Şubat 1785’de, Viyana’da “Zur Wahren Eintracht” Locasında tekris edildi. Haydn’m talep­namesini Anton Georg von Apponyi Kont’u kaleme aldı, Haydn da Prens Esterhâzy’nin Kilise Müzik Üstadı unvanıyla talepnameyi imzaladı. 28 Ocak için planlanan tekris töreni 11 Şubat gününe ertelenince, Mehlgrube kentinde Re minör Piyano Konçertosunun (K466) prömierinde solist olan Mozart tekriste bulunamadı.

Tekrisi izleyen Cumartesi günü, Mozart’ın babası bestekâr Leopold Mozart’ın Viyana’daki muhteşem evinde Haydn’m tekrisi bir müzik şöleni ile kutlandı. Kutlamaya Zur Wahren Eintracht Locası üyeleri Anton ve Bartholomeus Tindi de katıldı. Birinci kemanda Dittersdorff, ikin­ci kemanda Joseph Haydn, çeloda Vanhal ve altoda Mozart olmak üzere çaldılar. Bu müzik gecesi bir başlangıç oldu ve sık sık tekrarlandı. Haydn Leopold Mozart’a, oğlu ile ilgili şu sözleri söyledi:

Tanrı huzurunda oğlunuzun şahsen ve ün olarak tanıdığım en büyük bestekâr olduğunu ifade etmek istiyorum: oğlunuz zevk sahibidir ve kompozisyon ilmine en mükemmel şekilde vakıftır. ” Haydn’m Masonik müziği

1786 yılında, Paris’in Saint-Jean de la Parfaite Estime Locası Societe Olympique² senfonik orkestrasının (1788’de orkestradaki müzisyen adedi 80 idi) siparişi olan 6 Paris senfonisini 2- Hürmüzisyenler, Tesviye sayı 76, s. 40

teslim etti. Haydn’a senfoni başına 25 altın ödendi. Bu 6 senfonide masonik unsurlar bulunmuyor. Buna mukabil, 1787 ve 1788 yıllarında bestelediği sen­fonilerde muhtelif derece vuruşları göze çarpmaktadır. Örneğin, Sol Majör 88. senfonisinin açılışı “Fransız Vuruşu”’⁵ ile başlar, onu izleyen adagio bölümü üçlü notalar ve üçlü sekanslarla bestelenmiştir, tüm eser boyunca bu ritimler mevcuttur, finalde flüt ve obualann eşliğinde finalde İskoç Riti usulünde vuruşlar^{[1] [2]} duyulur.

Haydn’ın en ünlü masonik müziği ve baş yapıtı, 1793 yılında üzerinde çalışmaya başladığı “Yaradılış” oratoryosudur. Haydn’ın Yaradıhş’ı Sihirli Flüt’e devam olarak bestelediğinin dedikodusu yayılmıştı. İlk önce Kaos oluşu (harmonik kaos), bunu elemanlann organizasyonu, sonra da, Evrenin Ulu Mimarının müda­halesi ile mutluluğu remzeden Nur’un dünyaya hakim olması, oratoryonun konusunu teşkil etmektedir. Kaos – Nur ikilemini, Rameau’un “Zerdüşt” ve Mozart’ın Sihirli Flüt uvertürlerinde de görüyoruz. Kaos’un başlangıcında, Sihirli Flütte olduğu gibi Sonsuz Gece gürültü ile yaşamın başlangıcını hiçlikten ayırır: belirsiz tonaliteler, karanlıklar, dünyanın tohumlanması, nihayet bestecinin doğaya hükmetmesi. 32 sayılı Adem’le Hava’nın düeti, Mozart’ın Sihirli Flüt’ündeki Pamino ile Papageno ’nun düetini andınr.

Haydn’ın son yılları

Haydn 58 yaşındayken prensin ölümü ona özgürlüğü ve şöhretini yaşama fırsatını tanıdı.

15 Aralık 1790’da Haydn, bestekâr, kemancı ve emprezaryo Hohan Peter Salomon Kardeşin refakatinde Londra’ya gitti. Uzun zamandır onu bekleyen Londra halkı kendisini coşku ile karşıladı. 102, 103 ve 104 numaralı senfonilerini Londra’da besteledi ve çaldı. 1791’de Mozart’ın ölümü onu yasa boğdu. 1791 — 1792 ve sonra 1794 – 1795 Londra ikametleri esnasında, Salomon’un üyesi olduğu 238 numaralı Pilgrim Locasına devam ettiği söylenir. Freemason Hall’de konserler verdi.

1792’de 92 sayılı Sol Majör Oxford sen­fonisini takdim ettiğinde Oxford Üniversitesi kendisine “Müzik Honoris Causa” Doktorluk unvanını verdi. Aynı yıl Viyana’ya döndüğünde Mozart’ın Sihirli Flüt’ü ile tanıştı.

İkinci Londra ikametinde (1794-1795), Haendel’in oratoryalarını izleme fırsatını buldu. Oratoryo bestelemek operadan kolaydı, halk da bu tarzı beğeniyordu.

Muhteşem Nicolaus’un ölümünden sonra, 1794’te tahta geçen II. Nicolaus Esterhazâ’yı terk edip maiyetini Eisenstadt Sarayı’na geri getirdi. Haydn, sipariş üzerine, yeni prens için 6 mes besteledi.

1796’da hâlâ tarzının klasiği olarak kalan, Trompet için Mi b Majör Konçerto’sunu besteledi.

1793’te bestelemeye başladığı “Yaradılış Oratoryosu” nu 1798’de bitirebildi. Diğer bir masonik oratoryo olan “Mevsimler”i 1801’de tamamladı. Salieri’nin yönettiği orkestra ve koronun 27 Mart 1808 tari­hinde “Yaradılış” ın icrasında son kez halkın huzuruna çıktı. 31 Mayıs 1809’da Napolyon’un Viyana’yı işgal etmesinin üzüntüsü ile öldü. Napolyon Haydn’ın evinin kapısına bir şeref kıtası yerleştirdi, cenaze merasimine şahsen katıldı. Bu merasimde, iki dost bestekânn anısına, Mozart’ın “Requiem “i çalındı.

Haydn Mozart’tan 24 yıl önce doğdu ve ölümünden de 18 yıl sonra öldü, bu uzun yaşam zarfında barok tarzdan romantik tarzın başlanna kadar Batı müziğinin evrelerini yaşadı. Köy kökeninden geldiğinden, özellikle Hırvat folkloru tarafından etkilendi.

Haydn’ın Eserleri:

108 senfoni, 33 konçerto, 14 mes, İtalyan ve Alman tarzlannda 18 opera, 45 piyano için trio, 65 piyano sonatı, 12 değişik piyano parçası, 4 keman konçertosu, 4 çello konçertosu, toplam 25 adet violone , korno, trompet, flüt, obua, lir, harp, org ve piyano için konçerto, 80 yaylı sazlar için kuartet, 125 baryton için trio, 50 kadar baryton parçası, bazdan İngilizce olmak üzere lidler, vokal kilise müziği, 2 Masonik oratoryo.

Oyuncaklar Senfonisinin bestekânnın Joseph Haydn / veya, o da ünlü bir bestekâr olan kardeşi Johann (Michael) Haydn olduğu kesinlik kazanmamıştır.

Haydn’ın eserlerinin toplu katalogunu Hollanda’lı müzikolog Anthony van Hoboken (1887 – 1983) düzenledi. Haydn’ın eserleri Opus veya Hoboken (Hob.) numaralan ile anılır.

[1] Fransız Çırak Vuruşu: 0 0-0; Kalfa vuruşu: 0 0- 0-0-0; Üstat vuruşu: 00-0 00-0 00-0

[2] İskoç Riti Çırak vuruşu: 0-0-0; Kalfa vuruşu: 0-0- 0-0-0; Üstat vuruşu: 0-0-0 0-0-0 0-0-0

Kaynaklar:

• Nicole Desgranges, Haydn, La Chaîne d’Union, Ocak 2009 • Arthur Jacobs, Dictionary of Music: Haydn, Hoboken
• Wikipedia: Haydn, Baryton, Hoboken
• Petit Robert: Joseph Haydn • Daniel Ligou: Dictionnaire de la franc-maçonnerie – Haydn

Celil Layiktez
Kaynak: Tesviye Dergisi Sayı 78

5 December 2020