MÜCEVHER YAPIMCILARI VE LONCALARI
Ortaçağda Batı Avrupa’da altın ve gümüşten broş, yüzük, kap ve kıymetli süslemeler yapan, bazen de altın kapladıkları bakırı mineyle süsleyen esnaf, mücevher yapımcıları loncalarında toplanırdı. Mücevher yapımcıları manastırlarda çalışan rahipler veya dış dünyada yaşayan lâik ustalardı. Manastırlarda daha çok dinsel süslemeler yapılırdı. Bizi ilgilendirenler lâik çalışanlardır.
- ve 12. yüzyıllarda büyüyen kentlerde ticaret hacmi artmış ve mücevher yapımcısı esnaf gelişme kayde- debilmişti. 12. yüzyılda Londra, Paris ve diğer başlıca Avrupa kentlerinde mücevher yapımcıları loncalarının kurulduğunu görüyoruz. 1180 yılında on sekiz değişik esnaf loncası Kraliyet beratım almadan teşkilatlandıkları için toplam 120 £ gibi çok büyük bir para cezasına çarptırılmışlardır. Bu meblâğın 1/4 ini en zengin lonca olan mücevher yapımcıları loncası tek başına karşılamıştı.
Mücevher yapımcıları halkın yoğun olarak geçtiği köprülerin üzerinde veya meydanlarda dükkân açarlardı. Örneğin, Paris’te Grand Pont, Flo- ransa’da Ponte Vecchio, Londra’da St. Paul Katedraline varan yol bu esnafın tercih ettiği mekkânlardı.
1268 yılında Paris Valisi Etienne Boileau’nun esnafa verdiği berat tüm Batı Avrupa’da oluşan Mücevher Yapımcıları Loncalarına berat modeli ol
muştur. 1292 yılında vergi toplamak amacıyla düzenlenen esnaf listesinde 116 Mücevher Yapımcısı yer alıyordu. 1275 yılında Fransız Kralı Filip tüm gümüş işçilerinin yalnızca rafine gümüşle iş yapabileceklerine ve ürünlerinin üzerine de markalarını basmalarını emreden bir ferman yayınlamıştı. Londra’da ilk mücevher yapımcısının markası 1300 yılma aittir. İlk beratları 1327 tarihlidir.
1348 büyük veba salgınından sonra kent merkezlerinde yaşayan mücevher yapımcıları çok kayıp vermişler, ancak yüzyılın sonlarına doğru to- parlanabilmişlerdir. 1465 yılında, Kara Ölümden 117 yıl sonra, Londra’da çırak ve kalfaların dışında dört yüz usta bu meslek dalında çalışıyordu. Kraliyetin altın paralarının darp işi seçilmiş mücevher yapımcılarına ihale edilirdi.
Loncaların teşkilâtlanması
Mücevher Yapımcıları Loncaları, belirli bir Azizin himayesini kabul eden esnaftan oluşurdu. Meslekten olmayan kentin ileri gelenleri de loncaya katılabilirlerdi.
İngiltere mücevher yapımcılarının koruyucu azizi St. Dunstan, Kıt’a Avrupa’sı esnafının da St. Eligius idi. Koruyucu azizleri hangisi olursa olsun üretim ve kalite kontrol yöntemlerini, ustalık ehliyetinin verilmesini, ticaret ve iş ahlâkını lonca denetlerdi.
İngiltere’de her loncanın kendine özgü üniforması vardı, bu nedenle de Londra loncalarına Livery Companies (!) adı da verilirdi. Özel günlerde ve merasimlerde lonca mensupları bu üniformalarım giyerlerdi.
Tüm loncalar mesleğin ve işgücünün denetlenmesinin dışında sosyal görevler de üstlenirlerdi. Bu görevlerin arasında yoksul, hasta üyelerine, dul eşlerine yardım, cenaze merasimlerini düzenlemek, geçmiş üyeleri anmak, yaşayanlara özel günlerde ziyafet ikram etmek vardı.
Ortaçağ kralları için altın ve gümüş işçiliklerini ayarlayan tüzükler, tedavüle çıkarılan paralar nedeniyle, çok önemliydi. Para ve objelerin alaşımları birbirine bağlıydı. Mücevher yapımcılarının para için kullanılan ayarın altında bir ayarla gümüş ya da altın obje yapmaları yasaktı.
Kralın hâzinesinde gümüş ve altın standartlarına uygun deneme levhaları bulundurulurdu ve bu metallerden yapılmış para veya objelerin ayarları, loncanın ileri gelen ustalarının oluşturduğu heyetin huzurunda ve merasimle denetlenirdi.
Altın paraların değerini korumak için altın objelerin ihracı yasaklanmıştı. Londra’da toplu bir denetimin sağlanabilmesi için, mücevher yapımcılarının yalnızca St. Paul Katedraline çıkan Cheapside Sokağında çalışmalarına izin verilirdi.
1300 – 1478 arası altın objelerin standart ayarı 19.2 kırat olarak saptan
mıştı. 1478 yılında bu standart 18 kırata indirildi, daha sonra, 1576’da da 22 kırata çıkarıldı. 1478 yılma kadar ayar ve denetim markası bir leopar başıyken, 1478 den sonra bu marka taçlı bir leopar başı olarak değiştirildi. Belediye Konseyinin bu resmî markasının dışında, ünlü ustalar kendi markalarını da parçanın üzerine vururlardı. Paris’te, tüm ustaların kendi markalarını vurmaları zorunlu idi.
Standartların denetimi, ustaların kullandıkları ölçü ağırlıklarına kadar gidiyordu. Londra’da, 1370 yılından itibaren, ustalar ağırlık ölçerken, mühürsüz ağırlıklar kullanamazlardı. İngiltere çapında ağırlık ve uzunluk ölçülerinde standardizasyon 1491 yılında gerçekleşmiştir. 1497 yılında uzunluk ölçüsü olarak standart yardanın kesin tanımı için yarım inç kalınlığında ve sekiz köşeli pirinç bir çubuk millî örnek olarak tayin edilmiştir. Standartlar müzesinde saklanan bu standart yarda halen kullanılmakta olan kraliyet yardasından 0.037 inç (0.094 mm) kısadır.
Markasız ölçü, düşük ayarlı alaşım kullanmak, altın kaplı bakır veya gümüşü altın diye satmak, içi boş malzemeyi doluymuş gibi göstermek, kıymetli taş yerine renkli cam parçalarını kullanmak, parıltıyı artırmak için taşın altına ince bir kalay tabakasını koymak gibi loncanın şöhretine gölge düşürecek davranışlara çok ağır para cezaları hükmedilirdi.
İngiltere’de çıraklık süresi yedi yıldı. Ustanın oğullarına bu hüküm uygulanmazdı. 16. yüzyıla kadar çıra
ğın, çok pahalı olabileceğinden, kalfalık sınavı için bir parça hazırlaması istenmezdi. Almanya ve Fransa loncalarında ise, rekabeti azaltmak için, kalfalık sınavlarında bir kıymetli parçanın sunulması beklenirdi.
İngiltere’de St. Dunstan günü (19 Mayıs) mücevher yapımcılarının bayramı olarak kutlanırdı. O gün St. Paul Kilisesinde çanlar çalınır, kuyumcu dükkânları kapalı kalır, lonca mensupları üniformalarını giyerek toplanırlar, yeni Kalfalar yeni görevlerine merasimle is’ad ([1]) edilir, beratta olabilecek tüzük değişiklikleri ilân edilir, iş bağlantıları kurulur ve tüm lonca kardeşlerine bir ziyafet verilirdi. 1497 ve 1498 yıllarında verilen ziyafetlerin kayıtları bulunmuştur. Buna göre, 1497 yılında lonca kardeşlerine takdim edilen menü şöyleydi: İlk sırada, av eti, horoz rostosu, turna balığı ve kızartılmış geyik eti; ikinci sırada badem kreması, tavukla tavşan, kalkan balığı, güvercin ve turtalar; üçüncü sırada ağaç çileği ve krema. 1498 yılında 32 galon kırmızı, 8 galon beyaz şarap ve iki fıçı bira içilmiş, pastalar için 200 adet yumurta, 5 V2 Kg. tereyağı, altı kile ([2] [3]) un, hamura katılacak bir küçük fıçı bira, safran, karanfil, hindistancevizi kabuğu ve kara biber. Pastaların yaklaşık bir kilosu, loncanın markası olan küçük leopar başları şeklinde sunulmuştu. Sürekli müzik çalan Loncanın orkestrasında klarinet, ince ve kalın borular, bombardon (4), gayda ve flütle kaval gibi hafif nefesli sazlar vardı.
Londra’da, ilk defa, loncaların en zengini olan mücevherciler loncasının bir “guild hail” ([4]) u olmuştur. Hazır bir ev 1339 yılında satın alınarak loncanın yönetimine tahsis edilmişti. Yetersiz kalan bu evin yerine, Lonca 1366 yılında kendi binasını inşa etmiştir.
Kaynak:
Ortaçağ’ın Aydınlığı;
Çelil Layiktez
[1] Is ‘ad: merasimle göreve başlatmak.
[2] kile: (İngilizce: bushel), tahıl ölçüsü.
[3] bombardon: en bas sesli boru saz.
[4] guild hall: lonca sarayı
Celil Layiktez
Kaynak: Tesviye Dergisi Sayı 33