Blog

MASONLUKTA İNTİZAM -GRAND ORİENT-TÜRKİYE’DE DURUM

Yer küresi üzerinde, ABD, Brezilya, Meksika, Colombia, Canada ve Avust­ralya gibi ülkelerdeki eyalet bazındaki büyük localar dahil olmak üzere 190’a ya­kın muntazam büyük loca vardır. HKEM Türkiye Büyük Locası bunların çok bü­yük çoğunluğu ile tanışmakta olup Türk Masonlar yurt dışında her yerde kardeş localar bulmaktadır. Bu karşılıklı ziyaret ve yazışmalar “intizam” adı verilen mef­hum ile mümkündür. İntizamını kaybeden Büyük Loca bu Muntazam Büyük Lo­calar topluluğundan dışlanır.

İntizam Kaideleri:

1. Kuruluşta kaynağın intizamı. Büyük Locanın muntazam bir büyük loca tarafından ve kurallara uygun olarak tahsis edilmiş veya muntazam üç loca tarafından kurulmuş olması.
2. U.M.’a inanış mecburiyeti.
3. Tekris esnasında adayların açık Kutsal Kitapların üzerine yemin etmele­ri.
4. Üyelerin tümünün erkek olmaları ve kadın locaları ile kadınları da ara­larına kabul eden mikst localarla hiç bir Masonik temasın bulunmaması,
5. Büyük Locanın, kontrolundaki locaların üzerinde tereddütsüz egemen olması; sorumluluk sahibi, özgür, kendi kendini yöneten ve yalnızca Mesleğin Sembolik Dereceleri (Çırak-Kalfa ve Üstat) üzerinde egemen olması; bu egemenliğini hiç bir Yüksek Şûra veya başka Masonik organi­zasyonla paylaşmaması.
6. Her ülkede tek bir Büyük Locanın tanmmış olması. (Bazı özel hallerde, Prince Hall Büyük Locaları ile olduğu gibi, ancak ülkenin tanınmış muntazam Büyük Locasının onayı ile ikinci bir Büyük Loca tanınabilir.)
7. Hürmasonluğun üç büyük Nur’u olan Kutsal Kitaplar, Gönye ve Perge­lin çalışmalar esnasında Yemin Kürsüsünün üzerinde bulunmaları.
8. Din ve politika tartışmalarının loca içinde kesinlikle yasaklanmış olma­sı.
9. Eski Yükümlülüklerin ilkelerine ve Masonluğun örf ve adetlerine uyul­ması.

İntizama etkili olmayan farklılıklar:

Yukarıdaki maddelere uyum sağlanıldığı müddetçe, rit ve tüzük değişiklik­leri intizamla ilgili değildir. Fransa Büyük Locasında 7, İngiltere Büyük Locasın­da da 50 kadar değişik rit uygulanmaktadır. Dünyanın her köşesinde Masonlu­ğun yerel şartlardan etkilenmiş olduğunu, töresel öğelerin ritüellere dahil edildi­ğini görebiliyoruz. Hatta, muntazam İskandinav Masonluğunun evrime uğra­mamış tarzmda, Spekülatif Masonluğun ilk kuruluşunda olduğu gibi, yalnızca Hıristiyanlar Masonluğa kabul edilmekte, Hıristiyan olmayan Kardeşler de an­cak ziyaretçi sıfatıyla localara gelebilmektedir.

Siyah Afrika localarında tören esnasmda şarkı söylenebilir, hattâ dans adım­ları dahil atılabilir. Bazı ritlerde “J” ve “B” sütunlarının yeri değişmiştir, bazıları tüm çalışmalarını üçüncü derecede yaparlar, bazıları konferansları mâbet içinde bazıları da kardeş sofrasmda organize eder. Yemin kürsüsü ile Nâzırların kürsü­lerinin yerleri değişik olabilir, Açılışta Milli Marş söylenebilir ya da söylenmeye­bilir. Tekris merasimlerinde seyahat sayısı değişik olabilir. Törenlerde kimi kılıç, kimi asa, kimi de her ikisini kullanır. Regalyalarm şekilleri ve renkleri, düzenli duruş, işaretler, Genel Kurul toplantı frekansları, Büyük Görevlilerin seçim veya tayin şekilleri, görevlilerin görev süreleri, icraatla ilgili kararların alınma prose­dürleri çok farklı olabilir.

Landmarklara ve yukarıda saydığımız ana maddelere uyuldukça, tüm bu farklı masonluklar muntazam kabul edilir ve Masonluğun güzelliği de, bu gele­neksel yapı içinde bu denli farklılıkların var olabilmesidir. Yurt dışında ziyaret eden Mason hep aynı şeyi değişik tarzlarda yaşar ve bu farklılığın içinde, merasi­mi izleyebilmek ve anlamak için dili anlaması dahi gerekmez.

İNTİZAM KONUSUNUN İLK DEFA TARTIŞILMASI.

Fransa’da 1877’de Grand Orient’m gayri muntazam ilan edilmesi dünyada intizam tartışmasını başlatmıştır. Olayı daha iyi irdeleyebilmek için, ilk önce Fransa’daki gelişmeleri özetle özetleyelim.

Spekülatif Masonluğun Fransa’da kurulması:

Fransa’da ilk defa Saint Thomas isimli bir loca 1726’da kuruldu. 1740 yılında Paris’te yaklaşık 10, taşrada da 15 loca mevcuttu. İlk büyük loca 1728 yılının Ma­yıs ile Temmuz ayları arasında İngiltere Büyük Locası Önceki Büyük Üstadı Wharton Dükü tarafından kuruldu. 1729’da Wharton Dükünün İspanya’ya git­mesi üzerine yeri 1735’e kadar boş kaldı, o yıl bir İskoçyalı, Mac Lean K. Bü. Üs. Seçildi. İlk Fransız Büyük Üstat, 16 Paris Locası tarafından 1743’de seçilen Cler­mont Kontu olmuştur.

 

Şövalye Ramsay ve üst derecelerin kuruluşu:

Oxford’da üyelerinin çoğu Mason olan Gentlemen’s Literary Society ile Lond­ra Kraliyet Bilimler Akademisi (Royal Society) üyesi Medeni Hukuk Doktoru olan Chevalier Andrew Michael Ramsay, 1724 yılından itibaren 15 ay süreyle sür­gündeki James III (Stuart)’ın iki oğlunun eğitimini üstlenmiş ve bu nedenle “İs- koçyah” olarak nitelendirilmişti. 1736 ve 1737 yıllarında Ramsay Paris’te Fransız Masonluğunun yönünü tayin edecek iki önemli konuşma yapmıştır. Bunların il­kinde Masonları bir evrensel Ansiklopedinin hazırlanmasına davet etmekte ve Hürmasonluğun enternasyonal hüviyetini tarif etmektedir. İkinci konuşmasın­da Masonluğun köklerini Haçlı Seferlerinde görev yapmış ilk şövalye tarikatları­na bağlamaktadır. Bu son konuşmanm etkisinde Fransa’da Ecossisme olarak ni­telendirilen bir hareketle kırmızı Masonluk gelişmiş, şövalye dereceleri peş peşe yaratılmıştır. O kadar ki, 1861’de yayımlanan Ragon’un Tuileur General de la Francmaçonnerie ou Manuel de I’Initie adlı eserinde 75 Mason cemiyeti, 52 rit, 34 Masonik nizam, 26 mikst nizam, 6 Masonik akademi ve toplam 1400 derecenin dökümü verilmektedir.

Büyük Fransız Devrimi öncesi:

Clermont Kontunun ölümü üzerine bölünen Fransız Masonluğunu toparla­mak isteyen Luxembourg Dükü dağınık akımlan Grand Orient adı altmda birleş­tirdi. Böylece Grand Orient başından itibaren değişik akımların federasyonu şek­linde kurulmuş oldu. Yeni tüzükler Eylül 1772 ile Şubat 1773 arasında tesbit edil­di.

Büyük Fransız Devriminin hazırlığında, özellikle Les NeufSceurs t¹) Locası­nın üyesi olan ansiklopedisi, filozof, politikacı, doktor, asker, bilim adamı, kor­san, bestekâr, heykeltraş, hukukçu, gazeteci ve yazar, kardeşlerin oynadıkları rol bilinmektedir. Masonluk Aydınlanma fikrinin öncüsü olarak Devrimin hazırlığı­nı yapmıştır, ancak Devrime karşı olan asilzadelerin de büyük kısmı Masondu, hatta Kral 16. Louis dahi Masondu ve sarayda bir loca kurmuştu.

Napoleon dönemi:

Napoleon döneminde iktidarda olanlar ve bilim adamları Grand Orient’ı yö­netmiştir. İmparatorun kardeşi Joseph Bonaparte Bü. Üs., Murat ve Cambaceres Bü. Üs. Yardımcıları, Mareşal Kellerman ve Massena, bilim adamları Lalande ve Lacepede, muhtelif politikacılar Bü. Kurul’u oluşturmuştu. İşgal altındaki Avru­pa’da Hürmasonluk yayılmış, her yönde sivil ve askerî localar çoğalmıştı. Mason olan Büyük Devrimin gazileri, feodaliteden yeni çıkan ülkelere 1789 ruhunu ge­tirmişlerdi.

|

(1) Voltaire – Les Neufs Soeurs Locası – Ahlak ilkeleri beyannamesi: Mimar Sinan No. 88 – Çelil Layiktez.

 

Restorasyon dönemi:

Restorasyon döneminde Fransa’da Masonluk zor günler geçirir, ancak Lafa­yette ve 1832’de başbakan Laffitte ile Masonluk Hareket Partisi şeklini alarak yeni bir can bulur. Özgürlük, Eşitlik ve Kardeşlik idealleri kabul edilir, Masonluk tole­ranssızlık ve bağnazlığın karşısma dikilerek, Evrenin Ulu mimarının planlarma göre daha adil ve aydın bir toplum yaratmayı kendine görev edinir. Grand Orient Polonya ve İtalya ihtilallerinde bu ülkelerin iktidarlarına karşı taraf olur.

Grand Orient’a bağlı localar, tam bir özgürlük içinde ve müstakilen hareket etmekte devam ederler, bu arada da “Les Amis de la Verite” Locası Bourbon hane­danına karşı okullu gençleri teşkilatlandırır, seçim kanununda muhalefetin ka­zanma şansmı yok eden değişikliğe karşı bir isyan başlatır ve monarşiyi devirme amaçlı Karbonarizm (^[2]) gizli örgütünü kurar.

1848 Devrimi ve sonrası:

1849’da Grand Orient’in tanımına göre, Hürmasonluk “özellikle filantropist, filozofik ve ilerici”, Tanrı’ya ve ruhun ölmezliği mefhumlarına dayanan; sloganı, cumhuriyetin sloganı olan bir cemiyettir.

Localara giren yeni cumhuriyetçi nesil pozitivisttir ve ağabeylerinin duygu­sallığından uzaktır. Bu gençlik daha etkin bir Masonluk istemektedir ve localar fi­kir kulüplerine dönüşür. Antiklerikalizm ana motor, eğitimin de parasız ve lâik olması bir politik hedef olur. Halkın Kiliseye muhtaç olmasını önlemek üzere, belli başlı İClise ayinleri Loca içinde yer alan Masonik ayinlerle ikame edilir, bu arada da Masonik vaftiz, komünyon, nikâh, ve cenaze törenleri geliştirilir. Bu Masonlara göre ahlâk dinle ilgili değildir, Evrenin Ulu Mimarı ikinci derecede bir sembol olarak geri planda kalır.

Paris Komünü:

Eylül 1870’de Fransız Masonluğu Cumhuriyetin korunması için seferber olur. Sedan bozgunundan ve 3. Napoleon’un Bismarck’a boyun eğmesinden son­ra, teslimiyetçi Thiers hükümetine karşı 1871’de baş kaldıran Paris halkı “Paris Komün”ü diye bilinen iç savaşı başlatır. Paris Komün’ü esnasında Masonlar bari­katların üzerinde regalyaları ile çarpışarak destan yağmışlardır.

1871 -1877 dönemi:

1871 yılında Grand Orient Büyük Üstatlık makamını lağvetmiş, yerine bir Başkanla konseyini ikame ederek landmarkları ihlâl etmiştir.

1872’den 1877’ye kadar, Komün’le işbirliği yaptığı gerekçesiyle Masonluk hükümetin gözünden düşer. Bazı localar kapatılır. Masonluk monarşiye karşı

 

I                            cumhuriyetçiliğin kalesi olur, Jules Emile Littre’nin (³) ve Jules Ferry’nin (⁴)

1875’te tekris edilmeleri toplumda büyük yankı yaratır. 1877’de Cumhuriyetçile­rin seçimleri kazanmaları Grand Orient’a yeni ufuklar açmıştır. Aktif antiklerika- lizm meyvelerini vermiştir, din sorunu çözülmüştür ve Grand Orient mutlak vic­I                             dan özgürlüğüne sahip çıkarak Tann’ya inanma mecburiyeti ile Kutsal kitapların

।                           Locada çalışmalar esnasmda açık bulundurulması landmarklarmı da iptal eder.

Grand Orient solda bir güç oluşturuyor:

Artık Grand Orient’in ideali Cumhuriyetçi ve sosyalist ideallerle özdeşleş- I  miştir. Grand Orient kendi başına, yeri solda olan politik bir güç haline, sütunlar

।                           radikal düşünceye sahip sosyalistlerle anarşistlerin boy ölçüştükleri bir forum

haline dönüşmüştür. Grand Orient Dreyfus olayında, Emile Zola K. ile birlikte Alfred Dreyfus lehinde kamu oyu oluşturmuş, Boulangisme (⁵) aleyhinde savaş­mıştır.

I                                      1871’de Büyük Üstatlık makamının lağv edilmesinden sonra İngiltere ve bir­

kaç ABD Büyük Localarıyla yazışmalar kesilmişti. 1877 yılında E.U.M. ile Kutsal Kitaplarla ilgili tutumu nedeniyle önce Anglo-Sakson ve Amerikan Büyük Loca- lan, peşinden muntazam büyük localarm hepsi Grand Orient’la olan münasebet­lerini keserek Grand Orient’ı gayri muntazam obedians olarak ilân etmişler ve Grand Orient’la Masonik ilişkilerini sürdüren tüm obediansları da, aynı şekilde gayri muntazam kabul etmişlerdir.

Grand Orient’in, özellikle 19. yüz yılda demokratikleşme, laiklik, eğitim, sendikalar, özgürlükler hakkında yaptıkları ve halen süren etkinliği yadsına­maz. Ancak Grand Orient, günümüzde dahi, Sosyalist politik görüşün düşünce­lerini geliştirdikleri bir forumdur ve “localarda politika ve din tartışılmaz” ilkesi­ni açıkça, hatta teşvik ederek çiğnemeğe devam etmektedir. Grand Orient’in Ma- sonlan tekbir politik görüşün temsilcileri olmuşlardır. 1994’de “Başkan” (Büyük Üstat) seçilen Patrick Kessel, 6 Eylül 1995 tarihli konvanda milletvekili seçimle­rinde Jacques Chirac’ı desteklediğinden dönemini tamamlayamadan görevin­den alınmış, polisin müdahale etmek zorunda kaldığı Konvan 4 ay sonra tekrar toplanmak üzere tehir edilmişti. Sonuçta Gaston Costeaux K. 4 ay süreyle geçici başkanlık görevini yürütmüş, Ocak 1996’da da Jacques Lafouge K. asil başkan olarak seçilebilmişti. Olay Fransa mediasmda büyük bir skandal yaratmış, olum­suz etki muntazam obedianslara da sıçramıştı. —

(3) Maximilien Paul Emile Littre: Filozof, filolog ve politikacı (1801-1881). Akademi mensubu

‘                                      olan Littre özellikle hazırladığı Fransız dili lügati ile tanınır.

(                               (4) Jules Ferry: Hukukçu, gazeteci, politikacı. Sırasıyla Milli Eğitim (Şubat 1879), Güzel Sanat­

lar (Kasım 1881) bakam, başbakan (Eylül 1880 – Kasını 1881; Şubat 1883 – Mart 1885) gö- ‘           revlerinde bulunmuştur. Jules Ferry ölçü ve ağırlıklar, parasız eğitim, laik eğitim, mecburi

(                                      ilk öğrenim, kızlara orta okul eğitiminin verilebilmesi, toplantı, basın, sendika özgürlüğü re­

formlarını yapmış belediye hizmetlerim reorganize etmiştir. Yaşamının son yıllarında Sena­’             to Başkanlığını yürütmüştür.

(5) Boulangisme: General Boulanger’nin aşırı milliyetçi politikası.

 

Türkiye’de durum:

Ülkemizde Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locasının dışında, gayri muntazam kabul ettiğimiz Grand Orient’a bağlı Büyük Mason Mahfili Derneği faaliyet göstermektedir. Bu derneğin üyeleri fevkalade saygın kişilerdir, ancak onlarla doğrudan masonik temaslar bizi gayri muntazamlığa götürür. Bugün dünyadaki 5 kıt’aya dağılmış muntazam Mason obediansları ile kardeşçe ilişki­lerde olan Türk Masonluğu Grand Orient’la Masonik temaslara geçtiği anda gay­ri muntazam duruma düşer ve muntazam dünya Masonluğu ile ilişkileri kesilir. Bu nedenle Türkiye’de faaliyet gösteren bu iki obediansı yaklaştırmaya, birleştir­meye çalışmak yalnızca muntazam masonluğumuzu yaralayacak ve gerçekleş­mesi mümkün olmayan bir hayalin peşinden koşmak olacaktır. Diğer taraftan bazı kardeşlerimiz aşın duyarlı davranarak diğer obedians mensuplarına kardeş demeyi dahi hata saymakta ve onlara “bay” diye hitap etmeyi yeğlemektedirler. Bence bu da bir aşın tepkidir. Ünlü Masonik yazar Alec Melor K. Fransa’daki du­rumu özetlerken “Les Freres Separes” (Ayrı Düşmüş Kardeşler) tabirini kullan­maktadır.

Fransa muntazam Büyük Locası (GLNF)’nm Büyük Üstadı En Muh. Claude Charbonniaud K.’le görüşürken, kendisine Fransa’da faaliyet gösteren ve munta- zamla gayri muntazam Masonu bir araya getiren Masonik Kulüplerin ne oldu­ğunu sormuştum. Cevabı özetle şöyleydi:

“Altısı gayri muntazam olmak üzere ülkemizde yedi Obedians var. Bunların üyele­rinin tümü hakkında, adaylık safhalarında tahkikat yapılmış, bildiğimiz tekris merasi­minden geçmişlerdir. Gayri muntazam olduklarından onları localarımıza kabul etmeyiz ve bizler de onları ziyaret etmeyiz. Ancak tekristen geçmiş olduklarından, onları herhan­gi bir hariciye kıyasla kendime daha yakın hissediyorum. Masonik Kulüplere gelince bunlara birkaç kentte elitist bir yöntemle, kent yönetiminde söz sahibi olabilecek vilayet ve belediye yöneticileri, yargıç, asker, eğitimci, büyük sanayici, bankacı gibi ve tekristen geçmiş kardeşleri, hangi obedianstan olurlarsa olsunlar davet etmekteyiz. Her kent Ma­sonik kulübünün en çok 50 üyesi vardır, ayda bir öğleyin bir lokantada buluşulur. Konfe­rans ve tartışma gündemi önceden belli olan bu yemeklerde, kenti ilgilendiren konular (eğitim, gençliğin problemleri, uyuşturucu bağımlılığı, AIDS’le mücadele, lâiklik, yurt­lar, mezarlıklar, trafik v.s.) tartışılarak fikir üretilir, çözümler önerilir. Bu toplantılar­da kesinlikle politika, din ve Masonluk tartışılmaz. Bu kulüpler felsefe kulüpleri de değildir, felsefî tartışmaları localarımızda yeterince yaparız, gereğinde mabedin dışın­da tertip ettiğimiz konferanslara konunun uzmanlarını, harici de olsalar, davet edebili­riz. Bu nedenle dediğim gibi, Masonik Kulüplerin maksadı yalnızca tekristen geçmiş ve değişik obediansların üyeleri olduklarından ayrı kalmış, tanışma fırsatı bulamamış, an­cak aynı temel düşüncelere sahip elit ve etken kardeşleri davetle bir araya getirerek kentin ve toplumun yararına müşterek çalışma yollarını araştırmaktır.”

Bu model geçerli bir modeldir, sınırları iyi çizilmiştir ve bundan herhangi bir sapma tehlikelidir, bizleri istemediğimiz yerlere götürür.

[2] Karbonarizm: Mazini ve Garibaldi’nin denetiminde, İtalya ‘nın birleşmesini sağlayan ihti­lalci gizli örgüt, ittihat ve Terakki Karbonarizm ‘i kendine model seçmiştir. Bakınız Mimar Sinan No..: 108; Karbonarizm, Celil Layiktez.

Celil Layiktez
Kaynak: Tesviye Dergisi Sayı 34

1 December 2020