KIT’A AVRUPASINDA MASONLUĞUN GELİŞMESİ
Rene Pieyns, L’Itineraire du Compagnon’dan
(Fondation Marcel Hofmans) derlenmiştir. C.L
İngiltere Büyük Locasının kuruluş yılı olan 1717 den sonra İngiltere’nin dışında Hürmasonluk hızlı bir gelişme gösterdi. İngiliz İmparatorluğunun uluslararası etkisi ile müstemleke siyaseti sonucunda, ilk önce İngi- lizler için (askeri localar) sonra da yerel toplumlar için dünyanm her yerinde localar kuruldu: 1725 Paris, 1728 Madrid, 1729 Bengal, 1731 Boston, 1733 Hamburg, 1734 La Hey, 1735 Roma, 1736 Floransa, 1737 Cenevre, v.s. 1725 yılında İrlanda Büyük Locası, 1736 da İskoçya Büyük Locası kuruldu. 1790 yılında dünyada yaklaşık 3000 loca ve 300.000 Mason vardı.
Genelde sevilmeyen bir ülkenin meslekî bir kuruluşunun sembolizma- sına dayanan bir cemiyetin bu denli başarılı ve hızlı bir tarzda Kıt’a Avrupa’sına yayılması hayret vericidir. Avrupa’nın bazı ülkelerinde Masonluğa çok benzeyen kuruluşlar zaten vardı; onlar hemen Masonluğu benimsediler; Aydmlanma çağı felsefelerinin localarda gelişmesi entelektüel burjuvaları çekti; Napolyon harpleri Masonluğu Fransız ordularmm işgal ettiği bölgelere yaydı; nihayet, Vatikan’ın aforozu protestanları ve Fransa, Belçika gibi Katolik (o tarihlerde Belçika Avusturya İmparatorluğunun hegemonyası altında Katolik bir ülkeydi) olup da Vatikan’ın baskılarına karşı çı
kan ülke halkları tepki olarak Masonluğu benimsediler.
Almanya’da 16. ve 17. yy.larda Steinmetzen tabir edilen inşaat işçilerinin demeği İskoçya operatif localarına çok benziyordu (geleneksel âdetler, inançlı yaşam, yardımseverlik, çırak, kalfa, usta dereceleri, v.s.)
Fransa’da en eskileri 16. yy.a uzanan ve Masonlukla, Hiram efsanesine kadar, bir çok yakınlığı olan Compag- nonage değişik mesleklerde localar şeklinde gelişmişti, ancak Compagno- nage daha çok, işçi sendikası gibi, patrona ve ustaya karşı işçiyi savunmak üzere çalışan cemiyetler halinde idi. İşverenlerle sürekli ihtilafta olan bu cemiyet sık sık polisin baskılarına maruz kalıyordu. Masonluk Compag- non’lara (Refiklere) sığınak görevi yaptı.
Bonaparte zamanında, Fransız işgalinde olan bölgelerde aristokratları ve nüfuzlu burjuvaları bünyesine alan localar, iktidarın güç kazandığı bir ortam yaratıyordu. Paris’in teşviki ile tüm Avrupa’ya yayılan bu localar, Waterloo’dan sonra da yaşamlarını sürdürmüşlerdi.
Masonluğun hızlı gelişmesi, bugün olduğu gibi, o zaman da kaliteyi düşürmüştü. İlk yıllarda her yönden
en çılgın bir kaos yaşanıyordu: localar kuruluyor, hariciler teşvik ediliyor, temel ilkeler tesis ediliyor, ritüeller son şekillerini alıyor,Büyük Localar teşkilâtlanıyordu. Casanova ve Cagli- ostro gibi maceraperestler Masonluğa sızmayı başarmışlardı. Bir ara Fransa Grand Orient’ı lokallerinde kumar oynanmasını yasaklamak zorunda kalmıştı.
Her başarı kıskançlığı uyandırır: kısa zamanda, her yönde psödomaso- nik teşkilatlar kurulmaya başlandı. 1751’de Baron K.G. von Hund’un “Stricte Observance” namıyla Alman Tampliye Şövalye nizamı, 1770’da, Fransa’nın Avignon kentinde “Rite Hermetique”, Londra’da 1781’de “Ancient Order of Druids”, 1786’da da “Royal Order of Scotland H.D.M. of Kilwinning” kurulmuştu. Bu sistemlerin bazıları, halâ, zaman zaman ortaya çıkmaktadır. 18. yy.ın ikinci yansından sonra millî Masonik teşkilâtlanmalarla bu anarşik duruma bir düzen getirilmeye çalışılmış, 1783’de Wilhemsbad’da olduğu gibi, millî Konvanlar tertip edilmeye çalışılmış veya kişisel gayretlerle çareler aranmıştır. Bu kişisel girişimlerin belki de en önemlisi Andrew Ramsay’in (1686 -1743) Fransız Masonlarına hitabesidir. Ramsay, Masonluğu Haçlı seferlerine, oradan da Tampliye şövalyelerine dayandırmaya çalışarak yeni lejandların kaynağını oluşturmuştur.
Ramsay dört ana hedef gösteriyordu: “İnsanlık; Açıklanması caiz olmayan sır; ard niyetsiz, saf ahlâk; Güzel san’atlar sevgisi”.
Özellikle Fransa ve Belçika’da ezoterizm ve okültizmin büyük etkileri olmuştur. Comte de Saint Germain (1710 – 1784) ilm-i simya sembollerini Masonluğa getirmiştir, “bilinmeyen filozof” diye adlandırılan Louis-Claude de Saint Martin, “Martinizm” diye adlandırılan mistik bir tarikat kurmuştu. Saint-Martin Elus Cohen tarikatının kurucusu Martines de Pasqually’nin müridi idi. Saint-Martin ve Pasqually’nin Joseph de Maistre, Oswald Wirth ve Rene Guenon üzerinde büyük etkileri olmuştur. 1890’da Papus yeni bir Martinist nizam kurmuştur. Eliphas Levi (1810 – 1875) (asıl adı Alphonse Louis Constant), “okültizm” diye tanımladığı bir kabalistik doktrin geliştirdi. Eliphas Levi’nin 1856’da yayımladığı “Dogme et Rituel de Haute Magie” adlı kitabı çok popüler olmuştur. Yukarıda sayılanların dışında Masonluğun ezoterizmini araştıran Kardeşlerimizin isimlerini yakından bildikleri Fabre d’Olivet, Stanislas de Gu- aita, Sedir, Josephin Peladan, Saint – Yves d’Alveydre’i de sayabiliriz.
Tüm bu ritlerin, doktrinlerin ve üstatların başarısını Grand Orient’ın rasyonalizmine tepki olarak nitelendirebiliriz.
MASONİK ŞEHİR
lowa’da Shibboleth isminde bir köy kurulmuş, köy büyüyüp kasaba olunca ismini Masonic Grove (Mason Korusu) olarak değiştirmiş: Kasaba daha da büyüyüp kentleşince ismi Mason City olmuş. Kentin kurucuları Masondu. .
Celil Layiktez
Kaynak: Tesviye Dergisi Sayı 24