Blog

İÇİMİZDEN BİRİ: BENJAMIN FRANKLİN

Matbaacı, Yayıncı, Bilim Adamı, Diplomat, Füozof ve Mason

Sinema sayfalarımızda ele aldığımız “National Treasure” adlıfilmde adı çok sık anılan Pennsylvania Eyalet
Başkanı, Anayasa yapımcısı Ben/amin Franklin, Jîlmde de sıklıkla tekrarlandığı gibi, birçok alanda yetenekliydi.
Bilim dünyasında, elektrik alanında yaptığı buluşları ve özellikle “paratoner” icadıyla isim yapan Franklin Kardeş, National Treasure’de de belirtildiği gibi, bir süre Amerikalı Masonlar’ın Büyük Üstadı oldu; Masonluğunfelsefesini Amerikan Anayasasına yansıttı…

Benjamin Franklin 17 Ocak 1706’da, Bos­ton’da doğdu. 10 yaşın­da okulu bırakmak zo­runda kaldı ve babası­nın mum ve sabun imalathanesin­de üç yıl müddetle çalışmaya başla­dı. Bu arada aritmetikle geometri çalışmalarına devam etti ve Sokra- tes ile Xenophon’u okudu. Şüphe­ciliğini Sokrates’e borçlu olduğunu hep söylerdi.

Ağabeyi James bir kitapçı dük­kânı ile matbaa açmıştı. James aynı zamanda, “The New Eng­land Courant” adında muhalif bir gazete çıkarıyordu. Bu gazetede Benjamin ilk önce imzasız, daha sonra kendi adıyla yazılar yayın­lamaya başladı. 17 yaşındayken James gazetenin yayın ve editör­lüğünü kendisine bıraktı. Bir müddet sonra işini geri almak is­teyen James’le arası açıldı ve New York’u terk edip Philadelp- hia’ya gitti ve orada serbest ga­zetecilik yaptı.

Londra’da Tekris oldu

1725 yılında Benjamin Lond­ra’ya giderek devrin en büyük ya­yınevi olan Palmer’s, sonra da Watt’s için çalıştı. 18

ay kaldığı Londra’da tekris oldu, sonra Philadelphia’ya döndü. 1728’de kendi yayınevini açtı.

Masonlukta ilerlemek için ye­terince tanınmıyordu. “Deri Ön­lük” veya “Junto” münazara ku­lübünü kurdu. Masonik ideallere uygun kurulan Kulübün farklı ta­rafı politik konuların tartışılması­nı teşvik edici olmasıydı. “Deri Önlük Kulübü” 1743 yılında “Amerikan Felsefe Cemiyeti” şek­line ve adına dönüştü.

1729’da Benjamin Franklin “Pennsylvania Gazette”! yayınla­maya başladı. Yabancı diller öğ­renmeye başladı. 25 yıl boyunca mizahi ruznameler (almanack) yayınladı.

İtfaiye Teşkilatını kurdu

173O’da Philadelphia İtfaiye Teşkilâtını kurdu. 1737’de Posta Teşkilâtı’nın başına getirildi, 1749’da, 23 kurucu üye ile Pennsylvania Üniversitesi’nin nüvesi olacak bir Bilimler Akade­misi kurdu.

Bu arada gazetesinde, Ingilte­re gazetelerinde çıkan masonik haberleri basıyor, Amerika’da ilk basılan masonik kitap olarak An­derson Anayasası’nı yayınlıyor­du. “Junto” nun (Felsefe Kulübü) yardımı ile ilk aboneli yayınevini kurdu.

25 yıl süreyle Pennsylvania Meclisi Üyesi olarak, kentin ya­şam şartlannı iyileştirmek üzere sürekli çalıştı, itfaiyeden sonra po­lis gücünü kurdu, sokakların kal­dırım taşlarıyla döşenmesini ve aydınlanmasını temin etti. Diğer kolonilerle birlikte bir “Koloniler Birliği”nin ku­ruluş planını yayınladı, Kızılderili saldırılarına karşı kale  sistemini kur­du.

Mucit Franklin

1750’de Franklin elektrik akımının pozitif ve negatif yüklerin etki­lenmesinden meydana geldiği ve bu nedenle bir noktadan diğerine geçtiği­ne dair teorisini ve elekt­riksel bir güç olan yıldı­rımlardan korunmak üze­re paratonerin kullanılabi­leceğini İngiliz Kraliyet Bi­limler Akademisi’ne yaz­dı. Teorisinin ispatı için bir kilise âleminin kullanıl­masını önerdi, ancak Akademi ilgilenmedi, Philadelphia’da da henüz yüksek âlemli kiliseler de bulunmadığın­dan, teorisini fırtı­nalı havada uçurtma uçurarak ispat etti, bu arada da hafif bir yıldınm çarpmasına hedef ol­du. Bu deneyin yayın­lanmasından sonra İngiliz Kraliyet Bilimler Akademisi’ne üye seçildi.

Büyükelçi Franklin

1769’da İtalya’nın Brescia kentinde yıldırım düşmesi nede­niyle cephanelikte bulunan takri­ben 70 ton barut infilâk etti, 190 ev harap oldu. Brescia Meclisi, İn­giliz Kraliyet Akademisi’ne bu fe­laketin tekrarını önlemek üzere çare bulması için çağrıda bulundu. Bunun üzerine, Akademi, Frank­lin’in de üyesi olduğu bir komite kurdu. Paratonerin ucunun sivri mi yuvarlak mı olacağı tartışma yarattı. Sivri uç isteyen Frank­lin’in, Amerikan Kolonilerini tem­

sil eden ihtilalci biri ol­duğu bahanesiyle, İngiltere Kralı George III, yuvarlak başlı parato­ner şeklinin seçilmesini istedi. Akademi başkanı bunu reddedin­ce de Kral onu görevinden aldı.

1757’de, aşırı vergilendirmeye karşı kolonilerin itirazlarını İngiliz Hükümeti’ne bildirmek üzere, Franklin Büyük Elçi sıfatıyla görev­lendirildi. 1766’da bu konu üzerine Parlamento’da bir konuşma yaptı. 1775 yılında kolonilerle İngiltere arasında savaşın önlenemez olduğu anlaşılınca, Fransa’ya geçerek 1777’de kolonilerle Fransa arasın­da ittifakı sağladı.

Benjamin Franklin 1785’e ka­dar Fransa’da kaldığı sü­rede çok popüler bir kişi oldu. 1781’de İngiltere ile sulh anlaşmasını ayarla­mak üzere görevlendiril­di. Eylül 1785’te Phila- delphia’ya döndü ve eya­let başkanı seçildi.

Mason Franklin

Benjamin Franklin’in masonik kariyerine ge­lince:

1730 yılında Phila­delphia’da St. Johns Loca- sı’na tebenni etti, 1735­38 arasında Loca Sekre- terliği’ni yürüttü. 1732’de Pennsylvania Kolonisi Büyük Locası’mn Büyük İkinci Nazırı oldu, Haziran 1734’te de Pennsylvania Bölge Büyük Locası’na Büyük Üstat seçildi.

1734 ve 1735 yıllann- da Philadelphia Devlet Başkanlığı ve Özgürlük Hol’ü inşa edildi. İnşaatlar, Benjamin Frank­lin’in Büyük Üstatlık döneminde, Pennsylvania Büyük Locası tara­fından gerçekleştirildi.

1752 yılında Benjamin Frank­lin Philadelphia Büyük Loca bi­nasının inşaatını başlattı ve 1755 yılında, Amerika’daki bu ilk ma­sonik binanın tahsis merasimini düzenledi. Aynı yıl St. John gü­nünü kutlamak üzere kiliseden regalyaları ile çıkarlarken, bir Kardeşin limanda demirli bulu­nan gemisinden dokuz pare top atışı yapıldı.

Benjamin Franklin’in oğlu da Büyük Sekreter görevine atandı.

Diplomat Franklin

1757’de Franklin tekrar diplo­mat olarak Londra’ya gitti. Ora­da dostlarına elektriksel deneyler yapıyor, armonikası ile onlara re­sitaller veriyordu. 1759 yılında İskoçya’nın St. Andrews Üniver­sitesi kendisine doktor unvanını verdi. Bu,Edinburgh’da St. David Locası’m ziyaret ettiği günün tersimatında da yazılıdır.

Londra’da Büyük Loca toplantılarına katılıyor­du. Gene Londra’da Da­nimarka Kralı onun şere­fine bir yemek verdi.

İngiltere’ye karşı verilen özgürlük savaşı esna­sında Paris’te, Ansik- lopedistler’in, bilim adamlarının ve dev­rimcilerin Locası “Les Neuf So- eurs” (sanat ve bilimleri koruyan dokuz ilham perisi) Locası’na de­vam ediyordu, 1778’de yaşlı Vol­taire onun kolunda Loca’ya alın­dı, 1782’de Loca’nın Üstad-ı Muhteremi seçildi.

1781’de Franklin İngiltere ile banş görüşmelerini yürütmekle gö­revlendirildi, bu arada İsveç ve Prusya ile de antlaşmalar imzaladı.

Özgürlük Beyannamesi

Amerika Özgürlük Beyanname­sinin 56 imzasının 53’ü Masonla­ra aitti.

Amerikan özgürlük savaşında Masonluğun rolü büyük olmuştur. Washington ve generallerinin bü­yük kısmı Mason’du, İngiliz kuv­vetlerinde de çok Mason vardı.

Fransa’da, kendi locasının dı­şında devam ettiği “St. Jean de Je­rusalem” ve “Les Bons Amis” Lo­caları da kendisine Şeref Üstadı-ı Muhteremi payesini verdiler. 24 Nisan 1785’te Tampliye Şövalye­leri’nin “Royale Loge des Com- mandeurs du Temple” Locası’na da Şeref Üstad-ı Muhteremi tayin edildi. Bu arada Paris davetlerin­de, “Sol Elin İstidası”, “Yakışıklı ve Sakat”, “Satranç Ahlâkı”, “Franklin ve Gut Hastalığının Di­yalogu” gibi mizahi skeçleri alkış­lanıyordu.

Altın madalya

Almanya’da, Rostock’da yer alan Mecklenberg Büyük Locası Franklin’in şerefine bir altın ma­dalya darp ettirdi.

1785’te, 79 yaşında, 45 gün süren bir yolculukla Philade

hia’ya döndü. Limanda bulunan tüm gemilerin bayraklı gösterileri dönüşüne neşe kattı.

Ekim 1785’te Pennsylvania Eyaleti Başkanı seçildi. Üç yıllık döneminin sonunda Pennsylvania eyaletinden kabul ettiği tek para, yollamış olduğu mektuplann posta pulu masrafı idi.

Emekli Franklin

Franklin emekliliğinde, evinde misafir ağırlamayı sever, bahçesin­de bir dut ağacının gölgesinde on­lara konuşmalar yapardı. Kütüp­hanesinin üst raflarından istediği

sandalyesin­de kitap okurken sinekleri kovmak için, sallantı ile çalışan bir vantila­tör geliştirmişti. Fransa’dan, dün­yanın her yanından dostlan bu bü­yük adamı ziyarete geliyordu.

17 Nisan 1790’da, 84 yaşında, Franklin Ebedi Maşnk’a intikal etti.

Fransa’nın Büyük Devrimi ne­deniyle, Fransız Millet Meclisi ge­cikmeyle, Benjamin Franklin’i an­dı. Mirabeau’nun konuşmasından sonra La Fayette ve La Rochefo- ucault ayağa kalkarak bu büyük adamı birlikte anmayı önerince, tüm Meclis mensuplan ayağa kal­karak son görevlerini yerine getir­diler. Devlet Başkanı Sieyes oturu­mun tutanaklarının kopyasını ABD Başkanına yolladı. Paris Bilimler Akademisi, Fransız Matbaacılar Cemiyeti ve daha birçok akademi ve cemiyet Benjamin Franklin’i anmak üzere düzenlemeler yaptı.

Celil Layiktez
Kaynak: Tesviye Dergisi Sayı 63

4 December 2020