Blog

Hürmüzisyenler

1774-1792 arası Paris ve Versailles’da Mason orkestralar

18. yüzyılda Fransa’da bestekâr ve icracıların içinde Hürmasonlann oranı çok yüksekti. Locaların içkideki eşitlikçi kardeşlik havası burjuvalarla asillerin bir arada bulunmalarına imkân tanıyordu. Burjuva müzisyenler böylece asil müzisyenlerle bir araya gelebiliyorlardı ve bu durum her iki sınıf için de cazip oluyordu. Paris ve Versailles Localarının parvilerinde, hasenat işlerine yardım maksadıyla, yüksek kaliteli konserler verilirdi. Orkestraların teşkilinde, müzisyenlerin büyük kısmı masondu, birkaç da amatör ve profesyonel icracı bunlan tamamlardı
Zaten çoğu mason olan, zengin müzikseverlerin sponsorluğunda, bu müzisyenler konser cemiyeüerini kurdular. Masonluk müziğin yayılmasına hizmet ederken, Müzik de Masonluğun yayılmasına yardımcı oldu.

Bu müzik cemiyetlerinin yoluyla Aydınlanma Çağında, özellikle Fran­sa’da müzikte inanılmaz bir geliş-me yaşandı, Londra’da 18. yüzyılın ilk çeyreğinde Localarla konser cemiyetleri çok yakın ilişki içindeydi. Müzisyen lerin saygınlığı büyüktü ve “gentle-men” sayılırlardı. 1724 yılında Londra’da, kemancı ve bestekâr Saverio Geminiani’nin kurduğu Philomusicae et architectures socie-tas Apollini” (Müzik ve Mimar Sanatlannı Sevenler Cemiyeti) Paris’teki bu oluşuma model olmuştu. Loca olmayan bu ilginç cemiyetin tüzüğüne göre toplantılanna yalnız masonlar katılabilirdi.
Vakanüvis Louis Le Petit de Bachaumont’un “Memoires Secretes” (Gizli Anılar) eserinde konser cemiyet¬leri ile ilgili aşağıdaki metni okuyoruz:
“Bir zamandır Societe Philanthropique (Hasenat Cemiyeti) adında bir kulüp kuruldu. Bu kulübe üye olmak için zengin olmak gerektiğinden, üyelerinin içinde çok sayıda finansçı var. Henüz sabit bir yerleri olmadığından, Paris Müzesi’nin bir salonunda toplanıyorlar. İlk hasenat eylemi,olarak seksen yaşlarında on iki işçiye yardım edecekler.
Bu cemiyetin üyelerinin arasında çok sayıda Hürmason ve Hürmüzisyen vardı.

Paris’te, 18. yüzyılın ikinci yansında masonlann kurduğu altı büyük Konser Cemiyetinin amacı, kilise müziğinin dışında, senfonik ve konçerto tarzında eserleri halka tanıtmaktı. Paris’i bir müzik çılgınlığı sarmıştı. Konserler çoğalıyor, notalar yayınlanıyordu. Tüm Avrupa bestekâr ve icracılan Paris’in eleştirici müzikseverlerine kendilerini göstermeye çalışıyordu. Sosyete ve entelektüeller de bu müzik adamlan ile birlikte olabilmek için yanşıyordu.
Büyük Fransız Devrimi arifesinde Paris’te faaliyeti olan başlıca 8 orkestra:
1. Le Concert Spirituel (Louvre, Tuileries Sarayı’nm Orkestrası):
Concert Spirituel Cemiyeti Avrupa’da halka açık konserler tertip eden ilk cemiyetti. Bu yeniliğin mucidi Anne Danican Philidor adındaki bestekârdı.
Opera’da temsil olmadığı dinî bayram günlerinde konser tertip etmesi şartıyla, Philidor’a söz konusu cemiyeti kurma hakkını Kraliyet Müzik Akademisi vermişti. O tarihlerde yılda dinî bayram günlerinin sayısı 35 kadardı.
1. François ve oğlu 2. Henri’nin yenilediği Louvre Sarayı’nm ana teşrifat salonu les Cent Suisses, artık Versailles sarayında ikamet eden Kral 15. Louis tarafından Anne Danican Philidor’a halk konserleri için tahsis edildi ve bu amaçla salon yeniden tefriş edildi. Orkestra için, tepesinde org olan, 60 müzisyenin yer alabileceği bir tribün inşa edildi. Tribün altın sırmalı müzik aletlerinin resimleri ile dekore edilmiş, üstündeki duvar da, salonu olduğundan daha derin göstermek üzere, göz aldatma tekniğiyle boyan¬mıştı. Salonun diğer üç yönü seyirci¬lerin oturması için, benzer şekilde dekore edilmişti. Ahşap ön sıralann arkasında, merdivenle çıkılan, çok işlemeli localar yapılmıştı. Salonun merkez bölümüne yan yana sıralar dizilmişti.
‘iLe Concert Spirituel” faaliyetine 22 Ocak 1725’te başladı. İlk defa, Kraliyet
Versailles Sarayı’nda ikamet eden Kral 15. Louis tarafından Anne Danican Philidor’a halk konserleri için tahsis edildi ve bu amaçla salon yeniden tefriş edildi.
Akademisi’nin inhisannda olan paralı müzik faaliyetine istisna geliyordu. Gene, ilk defa, icracılık profesyonel bir meslek olarak ortaya çıkıyordu. Orkestranın bir şefi, solistleri vardı ve önceden belirlenmiş tarihlerde konser¬ler veriliyordu. Halka tek ve abonman şeklinde biletler satılıyor, bestekârlar¬dan yeni eserler sipariş ediliyordu. Fransa’da ilk defa bir büyük orkestrada amatörlerle Kraliyet Müzik Akademisi ve Kraliyet Orkestrası’ndan müzisyen¬ler birlikte çalıyorlardı. 70 rahlede 40 keman ve viyola, 12 çello, 8 kontrbas ve bunlara ilâveten üflemeli çalgılar: flütler, obualar, klarnetler, kornolar, trompetler ve bassonlarla kırk kadar koro elemanı orkestrayı teşkil ediyordu.
1773 yılından itibaren olumlu ekonomik gelişmeye bağlı olarak orkestranın programlannda zenginleşme görülüyor. Konsertant senfonilerin parlak zamanı yaşanıyor, yabancı bestekârlann eserleri tanıtılıyordu. Tümü Hürmüzisyen,

kornocu Punto, flütist Ruault ve Wunderlich, ünlü keman virtüyozu Kreutzer, obuacı François Alexandre Sallentin, bassoncu Etienne Ozi gibi müzisyenler bu orkestrada yer alıyordu. 1774 yılında orkestrada on iki birinci keman, on iki ikinci keman, dört alto, on iki çello, dört kontrbas, iki flüt, üç obua, iki klarnet, dört basson, iki korno, iki trompet ve timballer yer alıyordu. Yeni bir enstrüman olan klar­net ilk defa bu orkestrada denendi. 1778 yılında koroda sekiz kadın, üç kastrato tenor, sekiz tenor, sekiz bari­ton ve bas vardı. “Concert Spirituel” in katkısı ile birçok yabancı bestekâr Fransa’da tanınmış oldu.

Mayıs 1790’da “Concert Spirituel”, devrim nedeniyle kapandığında, 65 yıllık faaliyet bilançosuna baktığımızda 460 değişik bestekânn eserlerinin icra edildiğini, 1253 yeni eserin bestelen­diğini görüyoruz. Müzisyenlerin büyük kısmının mason olduğu bu orkestranın paralı konserlerinde asilzadeler ve onlarla yanşan zengin burjuvalar bir araya geliyordu. İnsanlar yalnız müzik dinlemek için değil, kendilerini göster­mek için de geliyorlardı. Asil kadınlarla tiyatro ve opera sanatçısı kadınlar bir aradaydı. Dönemin tüm ünlü sanatçılan, bestekârlar, libretistler, orkestra şefleri, ünlü icracılar bu kon­serlerde yarışıyordu. Dönemin tüm ünlüleri buradan geçmişti. Mozart dahi bu akıntıya kendini kaptırmış ve 1778 yılının Mart – Eylül aylan arasında Paris’te bulunurken, kendisinden sipariş edilen Paris Senfonisini bu orkestra için bestelemişti. 31 Numaralı Paris senfonisi, Tuileries sarayında, 18 Haziran 1778’te bizzat Mozart’ın yönetiminde halka takdim edildi.

1. Le Concert des Amateurs (Amatörler Orkestrası)

1810 yılında yayınlanan “Le Dictionnaire Historique des Musiciens” (Müzisyenlerin Tarihsel Lügati) bu orkestra hakkında şunları yazıyor: “Paris’te birçok ünlü orkestra kurulmuştu, bunların arasında Amatörlerin Orkestrasının yeri önem­lidir. Müzisyenlerin arasında amatör asilzadeler çokluktaydı ve birinci sınıf icracılar da onlara refakat ediyordu. Bu orkestrada senfonilerin icra ediliş mükemmeliyeti Fransa’da müziğin ilerlemesine önemli katkıda bulun­muştur. ” Yer değiştirdikçe orkestranın adı sırasıyla “Hotel Soubise orkestrası ”, “Olympique Locası Orkestrası ”, sonra da Kraliçe Marie- Antoinette’ın sponsorluğu başlayınca da, “Kraliçe Orkestrası” adlarını almıştır.

Amatörler Orkestrası ’nın Aralık ayından Mart ayına kadar haftada bir programlanmış 12 adet konseri olurdu. Orkestranın korosu olmadığından yalnızca senfoni, kon- sertant senfoni, konçerto gibi enstrü­mantal müzikler icra edilirdi. Zengin sponsorlann yardımı ile abonman gelirlerinin çokluğu yeni müzik parçalannın siparişi ve virtüöz icracılann ve diğer yardımcı profes­yonel müzisyenlerin davet edilmesine imkân sağlıyordu. 1781 yılında finansal nedenlerle kapandığında, orkestranın yaylı ve nefesli saz icracılannın toplamı 70’i geçiyordu.

Sipariş edilen her senfoni için genelde beş altın Louis ücret ödeniyordu. Mozart birkaç kez bu orkestra için parçalar besteledi. François-Joseph Grossec Kardeş (1731 – 1823) orkestranın şefiydi ve Masonik ilişkileri en üstün icracılan temin etmesine yardımcı oluyordu.

1. La Societe Academique des Enfants d’Apollon (Apolo’nun Çocukları Akademik Cemiyeti)

Arşiv eksikliğinden en az bilinen müzik cemiyeti 1741’de kurulan “La Societe Academique des Enfants d’Apollon ” dur. Cemiyetin toplam üye sayısı 100 idi. Bunlann 50’si müzik profesörü, geri kalan 50’si de sanatçı, yazar ve bilim adamlarının arasından seçilirdi. Resmi konserler genelde Mayıs ayında, akşamlan icra edilirdi. Konser sonrası Kardeş Sofrası’nda buluşulur, üyeler birbirlerine “Kardeşim” diye hitap ederlerdi. Yılda bir, ölen Kardeşler için bir matem konseri icra edilirdi. Ölen önemli bir kişi ise, “messe”^[1] tarzında konser vermek için orkestraya koro ilâve edilirdi. Orkestranın toplantı yerleri bilinmemekle beraber, 1881’de Müze’de bir konser verildiğine dair kayıt vardır. Cemiyet her ayın ikinci Pazar günü, saat 11 :OO de toplanırdı. Orkestranın 1790’da kapanışına kadar üyeleri arasında 64 müzisyen ve 9’u amatör olan 15 bestekâr olmuştu.

Cemiyet genç sanatçılan teşvik ediyor­du. Masonlara mahsus konserlerinin dışında, akademisyenlerin ünlü “Les NeufSoeurs” (Dokuz İlham Perisi) Locası’nın toplandığı ve Paris

Müze’sinin de bulunduğu “Cordeliers” Manastın’nda orkestra yılda bir kez, halka açık konserler tertip ediyordu.

Napolyon döneminde cemiyet tekrar canlandırıldı. Cemiyetin müzik ve masonik sembollerle süslü arması 1807 tarihli madalya üzerine darp edilmiştir.
Societe du Concert d’Emulation (Geliştirme 4 Cemiyeti Orkestrası) Bu müzik cemiyeti 1781’de kuruldu. Diğer müzik cemiyetlerinde olduğu gibi, üyelerinin arasında profesyonel ve amatör müzisyenler vardı. Cemiyet iki saat süren halka açık konserlerini ayda bir, öğle vakti, “de Bullion ”konağında verir, her Pazar günü de kendi üyele­rine özel konserler düzenlerdi.
Amatörler orkestraya sponsorluk eder­lerdi. Orkestranın üyeleri çoğunlukla Opera orkestrasının elemanlanydı. “De Bullion ” konağı İskoç Ritinde çalışan 6 adet Paris ve Versailles Locasının 1789 yılında Societe Olympique’ in 438 üyesinin 363’ü yılda 120 lira ödeyen abonelerdi. Orkestranın 52 üyesi çoğu kez başka localann da üye¬siydi, bunlann 43’ü profesyonel ve 12’si amatör enstrümantalist idi. Zamanın ünlü bestekâr ve icracılan, toplamda 23 Kardeş fahri üye idi ve bjr nevi müzik akademisi oluşturuyorlardı. Bu orkestranın diğer orkestralardan farkı, konserlerin halka açık olma¬masıydı. Konserlere katılabilenler yalnızca özellikle Olympique Locası üyeleri ile diğer Paris ve Avrupa Localannın tanınan üyeleriydi. Kraliçe dâhil olmak üzere, toplumun zirvesin¬deki asillerin bu konserlere katılmalanndan dolayı, orkestra men- suplannın kıyafeti: “brode elbise, dantelli manşet, yanda kılıç ve tüylü şapka banketin üstünde” şeklindeydi. Dinleyiciler de, gümüş bir lirle süslen¬miş açık mavi renkte eşarp takarlardı. Cemiyet mensuplannın Mozart ile özel-likle ikinci Paris ziyaretinde, çok yakın ilişkileri olmuştu. Ancak, cemiyetin en bilinen müzik siparişi Joseph Haydn Kardeş’e, 1787 yılında, altı Paris senfonisini, beherini 25 altın Louis karşılığında sipariş etmesi olmuştur.
Pazarlığı cemiyet başkanı, Saint George Şövalyesi yürütmüştü.
Konser günlerinde mümkün mertebe değişik tür ve uzunlukta müzik parçalan programa dâhil edilirdi. Tipik değerlendirme aynen şöyle: “Le Concert des Amateurs’ün üyeleri ayrılınca, orkestranın döküntüleri üzerine, Olympique Locası üyesi hür- masonlaryeni bir orkestra kurdular. Senfonilerin icrası eski orkestrayı aratmıyordu; bu orkestra Haydn ‘m inanılmaz senfonilerini en iyi şekilde icra ediyordu. Orkestranın bir başka özelliği en ünlü yabancı vokal sanatçılarını Fransa halkına takdim etmesiydi. ”
Müzik cemiyetinin kuruluş tüzüğünde aşağıdaki ibareyi görüyoruz:
. .Societe Olympique’in kuruluşu kesinlikle masoniktir. Kurulüş amacı, Paris’te Amatörler Orkestrasının kaybını telâfi edecek bir orkestrayı oluşturmaktır. ”
Locaya bağlı yüzlerce üyeli bu konser cemiyetinin tüm üyelerinin mason olmalanna rağmen, 1786’da 39 üyesi bulunan Loca kendini ayn tutuyordu. Loca üyelerinin loca çalışmalanna katılmalan şart iken, konser cemiyeti üyeleri bu konuda serbest bırakılıyordu.
Loca konseri, aslında müzikle ilgili olmayan bir merasimin içinde yer almasıyla özeldir. Bu uygulama bazı “büyük” localann prestij kazanma yanşı nedeniyle oluyordu. “Guide des Amateurs” de (Amatörlerin Rehbe¬rinde) Olympique Locası’na bağlı Societe Olympique’ in kuruluş nedeni şöyle anlatılıyordu:
“Amaç müzik kültürünü geliştirmek ve Amatörler Orkestrası ’mnyerini tutacak kaliteli konserler sunmaktır. Toplumun en yüksek katmanlarından vokal ve enstrümantal kadın, erkek icracıların katılmaktan çekinmemeleri bu konserleri daha da cazip kılmak¬tadır. Bu cemiyetin bağlı olduğu mason locası ikinci kattadır…. Yılda icra edilen on iki konsere davetiye, Sembolik Loca ile Mikst Loca’nın çalışmalarına katılma ve binaya her gün gelme hakkına karşılık, aboneler 120 lira ücret ödüyorlar”.
Locanın ilk konseri 10 Ocak 1786 günü Tuileries Sarayı, “Salle des Cent-Suisses”de icra edildi. Loca
bir program tam saat altıda bir senfoni ile başlar, onu tek veya iki sesli bir İlâhi veya halk türküsü (motet) ve bir keman veya flüt solo parçası takip ederdi. Konserin ikinci bölümünde aynı sırayla, senfoni veya konçerto, kısa bir motet, bir enstrümantal müzik parçası çalınır, konser tüm müzisyenlerin katıldığı daha geniş çaplı bir müzik parçası ile son bulurdu. Zamanın Paris gazeteleri tetkik edildiğinde, Olympique Cemiyeti’nin yılda 26 ila 32 konseri ilân edilirdi. Cemiyet 1792’de kapandı.
7. Societe des Amis Reunis (Bir Araya Gelen Dostlar Cemiyeti)
Paris ve Versailles’da gözde Localar gösterişle hasenat ve yardım yaparlardı. “Müzik sütunları” (Loca içi orkestralar) Loca Kardeşlerinin bu tür çalışmalanna kaynak sağlıyordu. Bu bağlamda, “LesAmis Reunis”, dış konserler ve Loca içi “müzik sütunu” için bir müzik cemiyetine göre uzun ve teferruatlı bir tüzüğe sahipti. Bu tüzüğe göre, “Müzik Cemiyeti müzik profesörü on dört agreje üye ile katılmak isteyen Loca üyelerinden oluşur.
Müzik Cemiyeti her büyük bayramda kaliteli bir konser sunacaktır; geçerli mazeretleri olmadan katılmayacak müzik profesörü agrejeler, “Agrejeler Nizamın ”daki (ordre) yerlerini kaybederler.
Müzik Cemiyeti mahfilde konserlerini sabahlan veya akşam yemeğinden sonra verecektir ve böylece Societe des Amis Reunis üyelerine tanınan tüm avantajlardan istifade edecektir. Ancak, ayda iki ziyafetten fazla verilmeyecek ve akşam yemeği sonrası büyük konserler de yılda en çok sekiz defa icra edilecektir. ”
Mercure de France gazetesine göre, Societe des Amis Reunis orkestrası yılda ortalama on iki konser verirdi.

Les Amis Reunis Locası, Rue Royale des Dames (halen Pigalle Sokağı), Loca Kardeşlerinden Fransa Kilisesi genel hazine emini Bollioud de Saint- Julien’in hibe ettiği konağa yerleşmişti. Büyük bir mabet, kütüphane, ziyafet salonlan ve konserler için temsil salonu bu konakta vardı.

Dönemin Paris ve Versailles kentlerinin en ünlüleri bu Müzik Cemiyetinin üyeleriydi. Bazılan da, rakip Societe Olympique veya daha başka Localara da üyeydi. “Amis Reunis” orkestrasında 34 yüksek yetenekli icracı vardı, her ne kadar bu rakam Societe Olympique orkestrasının yansı kadar ise de, kalite itibariyle hiçbir eksiği yoktu.

8. Societe Patriotique (Vatansever Cemiyet)

Versailles Kraliyet Saray Locası Le Patriotisme (Vatanseverlik) aynı isimde “Societe Patriotique” bir konser cemiyeti kurmuştu. Locanın mensup­lan arasında yüksek bürokratlar, Kraliyet sarayı subayları, Kraliçe Marie Antoinette, prensler ve başka müzik cemiyetlerinin üyeleri bulunuyordu. Yılda birkaç kez bu cemiyet, hasenat amaçlı halk konserleri tertip ediyordu. Konser günü ve konser programı Locada kararlaştınlıyordu. Locanın Üstadı Muhteremi Artois Kontesinin maiyetinden Felix Nogaret idi^[1]. Locanın Akil Üyeleri Meclisi ayda iki kez toplanarak “dul kadınların, öksüz­lerin ihtiyar ve sakatların ve kendi hataları olmadan zarurete düşmüş tüm fakirlerin ” durumlannı kolaylaştıracak projeler üretiyorlardı. Locanın konserlerinde loca üyelerinin besteleri çalınırdı. Hasenat işleri salon şıklığında yürütülürdü. Sarayın ünlü müzisyenlerinden François Giroust saray müzik başkanı, Kraliçe’nin klavsen üstadı Charles Simon – Simon, Artois Kontesi’nin harp üstadı Boelly,

Kral odası flüt üstadı de Francoeur, sarayın ve askeri orkestranın ünlü yorumculan Loca orkestrasına katılırlardı. Versailles Sarayı’nın kraliyet çerçevesinde, konserler mason mabedinde veya büyük tiyatrolarda verilirdi. Kraliçe Marie-Antoinette büyük sıklıkla dinleyicilerin arasında görülürdü; Kral bazen mecburen katılırken, prens ve prensesler de bu müzik şölenlerinin sosyal faaliyet­lerinde yer alır, yoksullara yardım toplarlardı. Genelde konser bitiminde, kendileri de Mikst Mason Locası’nın mensubu, ünlü asil kadınlar hasenat keselerini dolaştınrlardı. Bu rolde, Kraliçe’nin yakın dostu, Lamballe Prensesi çok başanlıydı. Onun çabasıyla, konser akşamlan 2000 – 3500 lira toplanırdı. Böylece, Vatanseverler Locası “yoksul seksenlik ihtiyarlara yardım eder, esirlerin affını temin eder ve yoksul ama namuslu kızlan evlendirirdi… ” Devrim fırtınası ve onu izleyen roman­tik dönemle müzik cemiyetleri ve üyelerinin hatırası çok çabuk unutuldu. Bu cemiyetlerin üyelerinin çoğu ya sürgün gitti ya da giyotinde idam edil­di. Napolyon döneminin başlamasıyla küllerinden yeni müzik cemiyetleri doğdu. Bu defa, Hürmüzisyenler klasik müzikten romantik müziğe geçişi sağladılar. Onlann tarihinin anlatımı ise başka bir çalışmanın kapsamına girer.

Kaynaklar:

1- Chroniques d’Histoire Maçonnique. No. 61, 2- Google’dan makaleler

Celil Layiktez
Kaynak: Tesviye Dergisi Sayı 76

5 December 2020