Blog

1790 yılma kadar… Avusturya Aydınlanması HÜRMASONLUK

Avusturya’da ilk loca kurulduğunda ülke Batı Avrupa’nın en geri ülkesiydi. İmparatoriçe Marie Therese hızlı reformlann şart olduğunu görüyordu. Ortam masonik fikirlerin yeşermesi için uygundu. împaratoriçenin halk tarafindan sevilen eşi, Lorraine Dük’ü 14 Mayıs 1731’de Lahey’de, İngiltere Büyük Locası delegeleri tarafından tekris edildi, danışmanlarının tümü masondu. 1738’de Clement XII Masonluğu aforoz eden fermanını yayımlayınca, İmparator, Papa ile arasının bozulmaması için, fermanın kabul edilmesini, ancak uygulanmamasını emretti.

İmparatoriçe’nin oğlu II. Joseph, 1765’ten 1780’e İmparatoriçe ile birlikte, 1790’a kadar da tek başına imparatorluğu yönetirken, aydın bir otokrat olarak Masonluğu kullandı. Zur wahren Eintracht Locası üyelerinden kanon hu¬kuk profesörü Riedler cadı avını sonlandırdı, Josef von Sonnefels de işkenceyi yasakladı, Locanın ikinci Üstadı Muhteremi Ignace von Born, Mozart’a Sihirli flüt’ün Sarastro modelini ilham etti. Haydn bu Locanın üyesiydi, başka bir locada tekris olan Mozart’ın Kalfalığa geçiş merasimi bu locada yapıldı.

Aydınlanma Hareketi
18. yüzyılın ikinci yansında, Prag ve Viya-na’da Hürmasonluk Aydınlanma’nın vektörü olmuştur. Bu çalışmada Viyana’da Aydınlanma’nın öncüsü olan “Zur wahren Eintracht” (Gerçek Ahenk) Locasının faaliyetlerini gözden geçireceğiz. Locanın ileri ge-lenlerinin Hürmasonluğun görevleri hakkın-da Journalfür Freimaurer’ de yayımladıktan yazılar önemli bir arşiv oluşturmuştur.

Yazar ve bilim adamı Joseph von Retzer1 Masonlann mutlaka yardım faaliyetlerinde bulunmaları gerektiğim yazıyor, yetimhane işleten Prag Masonlannın bu faaliyetini örnek gösteriyordu: yetimler eğitiliyor ve iş bulmalanna yardım ediliyordu. Dolayısıyla Masonlar ülkenin refah ve mutluluğuna katkıda bulunuyorlardı. Ama bu yeterli değildi, Ahenk ilkesi Viyana Masonlannın faaliyetini şekillendirerek sanat ve bilimin ilerlemesini ve devlet, mekanizmasında reformu teşvik etmeliydi.
Retzer ve Blumaurer bir makalelerinde, şöyle diyorlardı:
Ahenk, Locaların faaliyetlerine ışık tutmalıdır. Oziris Kültü ile Melik Süleyman ‘in rahipleri ahengin önemini vurgularlardı. Hürmasonların loca içinde ve dışında ihtiyaç sahiplerine ettikleri yardımı yönetmek ve tüm insanlığın istifadesine çalışmak için Ahenk gereklidir… Ahenk devletin faaliyetlerinden eksik olmayınca vatandaşlar ahlâk ve laik yasalara uyum gösterirler.

Blumauer Masonluğu, Aydınlanma ilkele­rini tüm dünyada yaymaya odaklanmış kozmopolit bir kurum olarak görüyordu. Uluslararası karakteri nedeniyle Mason­luk, Aydınlanma düşüncelerinin promos­yonu için değerli bir vektördü. Ona göre Hürmasonlukla Aydınlanma’nın hedefleri aynıydı. Aydınlanmacılarla Masonlar, de­ist düşüncelere sahip çıkıyor, eskilerin fel­sefi ve ahlâkî öğretilerini kabul ediyor, se­ktiler reformlan savunuyor, sanat ve bi­limleri geliştirmek için çalışıyor ve en önemlisi, Doğa yasalannı araştınyorlardı. Aydınlanmacılarla Masonlann bu müşte­rek misyonlan esas iyileştirmelere yol açacakn.

Zur Wahren Eintracht Locası ve Mason Müzisyenler

Zur wahren Eintrachf’m. müzisyen üyele­ri Locayı Viyana müzik faaliyetinin merke­zinde görüyordu. Masonluğun muhtelif veçheleri hakkında yapılan besteler Jour­nal Jur Freimauref de yayımlanıyordu. Zur wahren Eintracht Locası üyesi ünlü müzisyenler, genelde ikinci derecede mü­zisyenlerin oluşturduğu Loca orkestrasın­da yer alıyor ve özel konserler tertip edi­yorlardı. Derece çalışmalan ve ziyafetlerde Paul Wranitzky³ Loca orkestrasını yöneti­yordu. Wranitzky bu olaylar için özel bes­teler yapıyor. Locaya müzisyenlerin kabul edilmesini sağlıyordu. Locaya kabul edil­dikten sonra Johann Holtzer⁴ onlarca masonik şarkı besteleyip Journal Jur Frei­mauref de yayımladı, aynca dergide gü­neş, gönye, tesviye ve şakul resimleri çizip etik sembolizmalannı anlattı. Dostu, viyo­lonist asilzade Joseph von Holzmeister, Haydn’ın Locaya tekrisinde Birinci Nazırdı ve tersimata geçen övgü dolu bir konuşma yaptı, Haydn için bir lied besteledi. Haydn “yüksek kültürlü” insanlarla beraber ola­bilmek için Zur wahren Eintracht Locası­na, 11 Şubat 1785 tarihinde katılmış, an­cak Locada aktif olmamış ve Loca için bes­te yapmamışü.

Mozart ise, Viyana Masonluğuna büyük ilgi duyuyordu. 7 Ocak 1785’te “Zur Wohlta- tigkeif (Hasenat) Locasında tekris edilmiş­ti ve Zur wahren Eintracht Locasını da bü­yük sıklıkla ziyaret ederdi, hatta Kalfalığa Geçiş merasimi bu Locada gerçekleştirildi..

Zur wahren Eintracht Locasını Paris’te Ansiklopedistler’e yuva olan Les Neuf  Soeurs (Dokuz İlham Perisi) Locasına ben­zetebiliriz. Müzisyen Kardeşler Loca or­kestrasında görev alarak müzikleriyle ri- tüeli zenginleştirir, şarkılan, şiirleri ve konserleri ile Aydınlanma’nın ilkelerini anlatır, doktrinleri ile sembollerini canlılık­la tarif ederlerdi, ve böylece, İmparator II. Joseph ’in aydın yönetimine büyük katkı­da bulunmuşlardı.

İlluminati’ler, Viyana’da Gelişen Mason Aleyhtarlığı ve Zur Wahren Eintracht Locasının Kapanması

Viyana’da Hürmasonluğun durumu 1785 yılından sonra temelden değişti. İmparator planladığı reformlann çoğunu gerçekleştir­mişti. Tutucu ve Mason aleyhtan bakanla- nmn önerilerini dinleyerek, muhalefeti yok etmek üzere bir gizli polis gücünü yarat­mış, Masonlukla diğer gizli cemiyetlerin faaliyetlerini soruşturmaya başlamıştı. İm­parator Katolik kilisesi ile olan münasebet­lerini iyileştirmek isterken Viyana Mason­luğunun antiklerikal görüşlerinden rahat­sız oluyordu. Habsburg başkentinde çok sayıda Mason aleyhtan yayın yapılıyor, halk da bunlardan etkileniyordu. Mo­zart’ın tekris edildiği “Zur Wohltatigkeit” Locasının eski üyesi olan Leopold Hoff­mann Viyana Mason aleyhtarlannın başı­nı çekiyor, Wiener Zeitschrift gazetesinde yayımlanan makalelerinde Viyana Mason- lanm Katolik Kilisesini eleştirmekle suçlu­yor ve onlan monarşinin geleceği için teh­likeli görüyordu. Hoffman Illuminati Niza­mının Masonluktan da tehlikeli olduğunu söylüyor ve uluslararası Loca ağı ile bu ce­miyetin Avrupa’daki muhafazakâr mües­seseler! yıkmaya çalıştığım iddia ediyordu. Halk Masonlukla Illuminati’lerin arasında­ki farkı görmüyordu.

Hoffmann’ın illuminati’ler hakkındaki dü­şünceleri çok da yanlış değildi. Illuminati’ler monarşik mutlakiyetçiliğe, feodal sö mürgeye ve örgütlü dine karşı savaşmaya yemin ediyorlardı. Bu gerici güçlerin yok edilmesinden sonra, tüm Avrupa’yı kapsa­yacak demokratik düzen gelecekti. Illumi­nati teşkilatının yapısı ve ritüelleri ile Ma­sonlukla, bazı yapısal benzerlikleri olmak­la beraber ilgi noktalan çok aynydı. Ma­sonlar Aydınlanmayı yaymaya çalışırken. Illuminati’ler gizlilik içinde, mavi Loca ve “Strict Observance” derecelerini, bunlann dışında “Mysterious Class” (Gizemli Sınıf) derecelerini de veriyor ve üyelerini Avrupa monarşilerine karşı ihtilâl yapmaya teşvik ediyordu. 1785 yılında bir Illuminati Loca­sı Viyana’da faaldi. Loca üyelerinin pek azı Masondu, ama faaliyetleri II. Joseph’i ra­hatsız ediyordu.

İmparator Illuminati ve Hürmasonların amaçlarının aynı olduklarına inanarak 1785 yılında tüm gizli cemiyetlere karşı tedbir aldı.

1 Aralık 1785 tarihinde, II. Joseph Frei- maurerpatent fermanını yayınladı. Bu fermana göre, İmparatorluğun her bir bölgesinin başkentinde tek bir loca faali­yet gösterebilecekti ve tüm diğer localar lağvedilecekti. İmparatorlukta çalışma izni verilen bu tek localar da üç ayda bir matrikül listelerini gizli polise teslim ede­cek, gizli polis de localann faaliyetini denetleyecekti…

Zur wahren Eintracht Locası üyelerinin bir kısmı bu saldınlardan ve İmparator ferma­nından fevkalade rahatsız oldular. 1785’te Journal jur Freimaurer’ de Alxinger Ma- son-aleyhtan danışmanlannın imparatoru ikna edeceklerine inandığını, ancak Viyana Masonlannın ideallerine uygun hareket et­meye devam etmelerinin ve saldınlara ce­vap vermenin gerektiğini yazıyordu.

Davamıza olan muhalefete rağmen, Gü­neşin Doğu’dan doğup Batı’da battığ gi­bi, Masonluğun nurunu korumamız gere­kir…. Zanaatımız uygulanmalı, ilkeleri­miz öğretilmeli, enerjilerimiz sivil toplu­mun iyileştirilmesine hasredilmeli….

Ağustos 1786’da Reinhold’a yolladığı mektubunda Gottlieb Leon, II. Joseph’in Il­luminati ile Hürmasonluğu bir saydığı için 1785 fermanını yayımladığını, Illumina- ti’lerin radikal niyetleri nedeniyle Habs­burg İmparatorluğu dünyasında gizli cemi­yetlerin sonunun geldiğini yazarak İmpa­ratorun hiçbir zaman Masonlara eski ayn- calıklannı geri vermeyeceği kehanetinde bulunuyordu.

1785 fermanı Prag ve Viyana Masonluğu­nu derinden etkiledi. Polis baskısıyla “Strict Observance” yönetimi 1787’de “Üç Taçlı Yıldız” locasını kapattı. Locanın ka­patılmasından sonra Illuminati faaliyeti Prag kentinde sona erdi. Zur wahren Ein­tracht Locası kültürel faaliyetlerini 1786’da sonlandırdı. İki yıl daha Locanın ritüelistik faaliyeti devam etti, gizli polisin sürekli izlemesi üzerine Loca zayıfladı ve 1788’de kapandı.

19. ve 20. Yüzyıllarda Avusturya Hürmasonluğunun Ana Hatları^[1]

1805 – 1809 yıllan arasında Viyana Fran­sız işgalindeydi. Napolyon ordulanndaki askeri localar Viyana’da da faaldi. 1812’de Mason aleyhtarlığı tekrar baş gösterdi. Komşu ülke Localannın üyesi Avusturya vatandaşları vardı. 1848 olaylarından sonra Viyana’da Zum helligen Joseph Lo­cası kısa bir süre için açıldı, peşinden irtica tekrar galip geldi. Yeni İmparator, 18 ya­şında tahta geçen François – Joseph döne­minde Masonlara karşı zulüm zirve yaptı. Katolik Avusturya Masonlara karşıydı, bir Cizvit rahip Büyük Üstadın Satan’ın kendi­si olduğunu iddia ediyordu.

Macaristan ihtilâlinden sonra, 1867’de İmparatorluk çift taçlı oldu: Macaristan ve Avusturya. Macar tarafında, 1848 devrim yasalan devreye girdi. Tüm vatandaşlar kanun nezdinde eşit kabul edildi, resmi gö­revler için aynmcılık kaldınldı, ikamet yeri serbest bırakıldı, mülke garanti geldi, top­lanma ve dernekleşme hürriyeti kabul edil­di, sözlü ve yazılı fikir özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü ilan edildi, bilimsel araş­tırma özgürlüğü kabul edildi. Avusturya hududunda Macar Localan kuruldu, Maca­ristan’la Avusturya arasında geçişler ser­bestti. Viyana, Bohemya, Moravya, Galis- ya ve Silezya Masonlan Macar Localarına devam etmeye başladı.

1918’den sonra, demokratik Avustur­ya’da Masonluk özgürlüğüne kavuştu, oy­sa Faşist Horthy başkanlığındaki Macaris­tan’da Masonluk yasaklandı. Tekris yolu tersine döndü, Macarlar Avusturya Loca- lanna devam ettiler.

1918 ile 1938’de Avusturya’nın Nazi Al­manya tarafından ilhak edilmesi arasında geçen döneme ait masonik arşivler Naziler tarafından imha edildi.

Bu sürede, Masonlann önderliğinde iş ya­salan şekil buldu, günlük çalışma süresi 8 saat olarak tespit edildi, kadın ve 18 yaş altı gençlerin gece çalışmalan yasaklandı, Mason sağlık bakanı Julius Tamder, çocuk ve gençlerin bakım ve eğitimine eğildi, “çocuklara saraylar inşa edenler hapisha­nelerin duvarlarını yıkarlar” onun ünlü söylemidir. Naziler Masonları ölüm kamp- lanna yolladılar. 1938 yılında Viyana’da 2000 olan Mason sayısı, savaşın bitimin­de, 1945 yılında 67’ye inmişti.

1- Joseph von Retzer: 1791-1792 yıllarında Viyana Katolik Ansiklopedisinin şiir, hitabet, politik ve ahlâk
bölümlerinin editörü.
2- Aloys Blumaurer: Alman Barok Edebiyatı bölümünde, Oxtord ve Duke Üniversiteleri kütüphanelerinde kitapları yer almıştır. “Freimaurergedichte (1791) kitabı Duke Üniversitesi Kütüphanesinde dijital ortamda sunulmaktadır.

3-Paul Wranitzky (1756 -1808) – 1790’dan itibaren her iki krali orkestranın şefi olarak görev yaptı.

Mozart, Haydn ve Beethoven’in eserlerine orkestra şefliği yaptı. Velut bir bestekârdı. 10 opera, 44 sen­foni, 73 yaylı sazlar için kuartet, ayrıca oda müzik­leri besteledi. Oberon Operası Shikanader’i “Sihirli Flüf’ün libretosunu yazmasına önayak oldu, Haydn’dan ders aldığı söylenir.

4-Johann Holzer: Lied bestecisi ve ressam.

5-Daniel Ligou: Dictionnaire de la Franc-maçonnerie

Celil Layiktez
Kaynak: Tesviye Dergisi Sayı 80

7 December 2020