BEYOĞLU’NDA MASON LOCALARININ ADRESLERİ (1862 -1975)
Bu yazı özellikle P. Muh. Ziya Umur K.imizin konuşmalarından Yapı ve Kredi Bankasının “Beyoğlu” sergisi dolayısıyla derlenmiştir.
İngiltere Bölge Büyük Locasının tahsis töreni 24 Haziran 1862 günü İngiliz Sefarethanesinde olmuş, daha sonra Bölge Büyük Locası “Aşmalı Mescit, Pera” adresinde toplantılarını tertip etmiştir(4).
1871 yılında Grand Orient de France’a bağlı dört Loca ile Grande Oriente d’İtalia’ya bağlı bir Loca’nın Beyoğlu’nda, Ağahamamı Sokağında üç sene için kiralamış oldukları 12 numaralı evde toplanmışlardır. Ve- liahd Mehmed Murad Efendi (5. Murad) bu binada Kalfa ve Üstat derecelerine terfi ettirilmiştir. Daha sonra bu Localar, Kalyoncu Kulluğu Sokağı ile Üç Horan Ermeni kilisesi arasında bulunan Çiçek Sokağındaki bir evi kiralamışlardır. Büyük Maşrık kurulmadan önce yabancı obediyanslara tabi Locaların birçoğu Hacopulos çarsısı üstündeki bir mahalde toplanmakta idiler.
Türk Masonluğunun kuruluşu için ilk toplantılar, 1908 senesinde, Meşrutiyet’in ilânından kısa bir müddet sonra Beyoğlu’nda “Tokatlıyan Oteli”nin (şimdiki Tokatlıyan İş Hanı) salonunda, yapılmıştır. Burada yapılan toplantılarda bir Türk obediyansınm kurulmasına lüzum görülmüş ve bunu Yüksek Şûranın (Şûra-yi Alî-i Osmanî) kuruluşu takip etmiştir. [1]
Büyük Loca’mn (Maşrık-ı Azam) kuruluşu için ilk toplantı ise, 1 Ağustos 1909’da Beyoğlu’nda Hacopulos Çarşısının üstünde yapılmıştır. Büyük Maşrık kurulur kurulmaz Beyoğlunda, Koloğlu Sokağında kiraladığı bir evde toplanmaya başlamıştır. Koloğlu Sokağı Cumhuriyet’ten sonra “Türkiye Büyük Maşrıkı” adını alan Büyük Loca, Şişhane karakolu civarında bir eve, daha sonra da Taksim taraflarında bir yere taşınmış olduğunu Kemalettin Apak K.’in kitabından öğreniyoruz.
Büyük Loca, Nuru Ziya Sokağındaki kendi binasını satın almadan evvel, 1925 senesinde gene Beyoğlu’nda başka bir binaya taşındı. Tel Sokağında (eski adı Telgraf Sokağı) 15 numarada olan bu büyük bina bugün Taksim ilkokuludur. Büyük Loca, dört sene kalacağı bu binanın sadece sağ kanadını kiralamıştı.
1928 yılı sonlarına doğru, sonradan Nur-u Ziya Sokağı adım alacak olan Polonya Sokağında 25 numaralı binayı, bu işe hasredilen 1925, 1926, 1927 ve 1928 yılları Mason balolarının hasılatı ve kardeşlere, ileride geri alınmak üzere, satılan tahvillerden elde edilen gelirle satın alındı. Lokalin açılışı 5 Nisan 1929 Cuma günü yapıldı. Bu binanın, 1889 -1890 yıllarında İtalyan Erkek Lisesi, 1905’de İtalyan Başkonsolosluğu, sonradan da Alman Lisesi olduğunu biliyoruz.
1935 yılında Masonlar faaliyetlerini tatil edince, bina İçişleri Bakanlığının emri ile Halkevleri için kullanılmak üzere, eşyası ile birlikte, CHP İl Başkanlığına teslim edildi. 31 Ocak 1941 tarihli Beyoğlu Kadastro Komisyonunun kararı ile de, bina Maliye Bakanlığına devredildi.
1948 yılında Masonluk tekrar faaliyete geçince, ilk önce Taksim, Sıraselviler Caddesinde Ayla Apartımamnın üçüncü katını kiraladı, ancak bu apartıman dairesinin yeterli olmaması nedeniyle, Tepebaşı 111 numarada kain binayı satın aidi.
1935 kapanışında CHP’ye devredilen Nuruziya Sokağı 25 numaralı bina 1958 yılında, mahkeme kararı ile geri alındı, peşinden 21 numaralı bina, 1975 yılında da, ünlü Macar bestekâr F. Liszt’in içinde yaşamış olduğu 19 numaralı bina satın almdı.
[1] Türkiye’de Masonluk Tarihi, Cilt 1, s. 27 – Celil Layiktez
Celil Layiktez
Kaynak: Tesviye Dergisi Sayı 47